Bilgisayar Programları ve Yazılım Hakları: Dijital Varlıkların Korunması ve Hukuki Çerçeve
Bilgisayar programlarının yasal koruması, lisans türleri, ihlal durumları ve dijital haklar hakkında kapsamlı hukuki rehber. Yazılım eserleri, modern ekonominin vazgeçilmez unsurları olup, telif hukuku kapsamında güçlü korumaya sahiptir. Bu makale, yazılım geliştiricileri, şirketleri ve kullanıcıları için kritik öneme sahip hukuki konuları detaylı şekilde incelemektedir.
📋 Bu Makalede Öğrenecekleriniz
- • Yazılımların telif hukuku kapsamında korunması süreci, 5846 sayılı Fikri ve Sınai Haklar Kanunu'na göre koruma süresi ve gerçek kişi eserleri için yaratıcının ölümünden itibaren 70 yıllık koruma süresinin detaylı incelenmesi
- • Açık kaynak ve ticari lisans türlerinin hukuki farklılıkları, MIT lisansının ticari kullanıma izin vermesi ile GPL lisansının copyleft ilkesi gereği türev eserlerin aynı lisansla paylaşılması zorunluluğu arasındaki temel ayrımlar
- • Yazılım ihlallerinde hukuki süreçler ve tazminat talepleri, lisanssız kullanım durumlarında maddi ve manevi tazminat hesaplamaları ile hakkaniyete uygun bedel ve ihlal eden kişinin kazancı üzerinden tazminat talep etme yöntemleri
- • Patent koruması ile telif koruması arasındaki farklar, 20 yıllık patent koruma süresinin teknik çözüm odaklı olması ile 70 yıllık telif hakkının yaratıcı ifade şekline yönelik koruma sağlaması arasındaki karşılaştırmalı analiz
- • Tersine mühendislik ve ticari sır ihlallerinde yasal çözümler, koruma mekanizmalarının kırılması durumunda Türk Ticaret Kanunu kapsamında ticari sır ihlali davası açma süreçleri ve delil toplama yöntemleri
- • Yazılım sözleşmelerinde dikkat edilecek kritik noktalar, kullanım hakları sınırlamaları, yükümlülükler ve kısıtlamalar ile sorumluluk ve garanti maddelerinin sözleşme görüşmelerinde pazarlık edilmesi gereken önemli unsurlar
Yazılım Eserlerinin Telif Hukuku Kapsamında Korunması
Bilgisayar programları, 5846 sayılı Fikri ve Sınai Haklar Kanunu kapsamında edebi eser olarak kabul edilir. Bu koruma, yazılımın her türlü ifade şeklini kapsar:
Korunan Yazılım Bileşenleri:
- Kaynak Kodu (Source Code): İnsan tarafından okunabilir programlama dili formatında yazılmış kod
- Nesne Kodu (Object Code): Derlenmiş, makine tarafından çalıştırılabilir format
- Arayüz Tasarımı: Kullanıcı deneyimini şekillendiren görsel ve işlevsel elementler
- Dokümentasyon: Kullanım kılavuzları, teknik açıklamalar ve tasarım belgeleri
- Veritabanı Yapısı: Özgün organizasyon ve şema tasarımları
Telif Korumasının Süresi ve Kapsamı
Yazılım telif koruması şu şekilde hesaplanır:
- Gerçek Kişi Eserleri: Yaratıcının ölümünden itibaren 70 yıl
- Tüzel Kişi Eserleri: İlk yayımdan itibaren 70 yıl
- Anonim Eserler: İlk yayımdan itibaren 70 yıl
- Ortak Eserler: Son yaşayan yaratıcının ölümünden itibaren 70 yıl
Yazılım Lisans Türleri ve Hukuki Etkileri
Açık Kaynak Lisansları
Açık kaynak lisansları, yazılımın serbestçe kullanılması, değiştirilmesi ve dağıtılması imkanı sunar, ancak belirli yükümlülükler de getirir:
Başlıca Açık Kaynak Lisansları:
MIT Lisansı:
- • En esnek açık kaynak lisanslarından biri
- • Ticari kullanıma izin verir
- • Türev eserlerin farklı lisansla dağıtılmasına izin verir
- • Sadece telif hakkı bildiriminin korunması gerekir
Apache 2.0 Lisansı:
- • Patent hakları koruması içerir
- • Değişikliklerin belgelenmesini gerektirir
- • Ticari kullanıma uygun
- • Katkıda bulunanlardan patent lisansı alır
GPL (Genel Kamu Lisansı):
- • "Copyleft" ilkesi - türev eserler aynı lisansla dağıtılmalı
- • Kaynak kodun paylaşım zorunluluğu
- • Ticari kullanım mümkün ama kısıtlayıcı
- • LGPL: Daha esnek, kütüphane bağlantılarına izin verir
Ticari ve Özel Lisanslar
Ticari yazılım lisansları, kullanım haklarını sınırlandırır ve belirli şartlara bağlar:
- Tek Kullanıcı Lisansları: Belirli sayıda kullanıcıyla sınırlı
- Site Lisansları: Belirli lokasyonlarda sınırsız kullanım
- OEM Lisansları: Donanımla birlikte satış için
- SaaS Lisansları: Bulut tabanlı hizmet modelinde kullanım
- Enterprise Lisansları: Kurumsal çapta geniş kullanım hakları
Yazılım İhlalleri ve Hukuki Sonuçları
İhlal Türleri ve Tespiti
Başlıca İhlal Türleri:
1. Lisanssız Kullanım:
- • Yazılımın izinsiz kopyalanması ve kullanılması
- • Crack, patch veya keygen kullanımı
- • Lisans sınırlarının aşılması (kullanıcı sayısı, süre vb.)
- • Deneme sürümünün kötüye kullanılması
2. Tersine Mühendislik İhlalleri:
- • Koruma mekanizmalarının kırılması
- • Algoritmaların çıkarılarak taklit edilmesi
- • Kaynak kodun tersine çıkarılması
- • Ticari sırların ifşa edilmesi
3. Yetkisiz Dağıtım:
- • Pirate kopyaların yayılması
- • İnternet üzerinden izinsiz paylaşım
- • Ticari satış amacıyla çoğaltma
- • Türkiye'de dağıtım hakkı olmayan ürünlerin satışı
İhlal Tespiti ve Delil Toplama
Yazılım ihlallerinin tespiti için şu yöntemler kullanılır:
- Teknik Analiz: Kod benzerliği analizi, dijital iz takibi
- Lisans Denetimi: Kurumsal müşterilerde lisans sayımı
- Online İzleme: Torrent siteleri, warez platformları takibi
- Müşteri Şikayetleri: Lisanslı kullanıcılardan gelen bildirimler
- Pazar Araştırması: Satış rakamları ile kullanım analizi karşılaştırması
Patent Koruması ve Yazılım
Yazılımda Patent Korumasının Sınırları
Türkiye'de yazılımların patent koruması sınırlıdır, ancak belirli durumlarda mümkündür:
Patent Alınabilir Yazılım Kategorileri:
- • Teknik problem çözen algoritmaları içeren yazılımlar
- • Donanımla entegre çalışan gömülü sistemler
- • Yeni teknolojik işlem veya kontrol yöntemleri
- • Sınai uygulaması olan veri işleme yöntemleri
- • Yapay zeka ve makine öğrenmesi algoritmaları (belirli şartlarda)
Patent vs Telif Hakkı Karşılaştırması
| Özellik | Patent | Telif Hakkı |
|---|---|---|
| Koruma Süresi | 20 yıl | 70 yıl (ölümden sonra) |
| Koruma Konusu | Teknik çözüm, algoritma | Kodun ifadesi, yaratıcılık |
| Başvuru Süreci | Formal başvuru gerekli | Otomatik koruma |
| Maliyet | Yüksek (başvuru, yıllık ücretler) | Düşük (sadece kayıt ücretleri) |
Yazılım Sözleşmeleri ve Lisans Yönetimi
Sözleşmelerde Dikkat Edilecek Noktalar
Kritik Sözleşme Maddeleri:
1. Kullanım Hakları:
- • Kullanıcı sayısı sınırlaması
- • Coğrafi kullanım alanı
- • İzin verilen kullanım türleri (ticari, kişisel vb.)
- • Türev eser yaratma hakları
2. Yükümlülükler ve Kısıtlamalar:
- • Tersine mühendislik yasağı
- • Üçüncü taraflara devir kısıtlamaları
- • Güvenlik önlemleri alma zorunluluğu
- • Günceleme ve destek şartları
3. Sorumluluk ve Garanti:
- • Performans garantileri
- • Telif ihlali durumunda koruma
- • Veri kaybı sorumluluğu
- • Hizmet seviye anlaşmaları (SLA)
İhlal Durumunda Hukuki Süreçler
Dosya Hazırliğı ve Delil Toplama
Yazılım ihlal davası açmadan önce yapılması gerekenler:
- Hak Sahipliğinin İspatı:
- • Telif kayıt belgeleri
- • Yazılım geliştirme sürecinin belgelenmesi
- • İlk yayım tarihi kanıtları
- • Yaratıcılık unsurlarının gösterilmesi
- İhlal Delillerinin Toplanması:
- • Teknik analiz raporları
- • Kod benzerliği analizleri
- • Ekran görüntüleri ve video kayıtları
- • Noter tespit tutanakları
- Zarar Hesaplaması:
- • Lisans gelir kaybı hesaplama
- • Pazar payı analizi
- • R&D yatırım maliyetleri
- • Markaya verilen zarar değerlendirmesi
Dava Süreci ve Tazminat
Yazılım ihlal davalarında talep edilebilir tazminatlar:
- Maddi Tazminat: Gerçek zarar ve yoksun kalınan kazanç
- Manevi Tazminat: Sanatsal ve mesleki itibar zararları
- Hakkaniyete Uygun Bedel: İhlal edilmeseydi alınacak lisans ücreti
- İhlal Eden Kişinin Kazancı: İhlalden doğan haksız kazancın iadesı
- Cezai Şart: Sözleşmede öngörülen ceza miktarları
Uluslararası Yazılım Hukuku
Sınır Aşan İhlaller
Uluslararası Koruma Mekanizmaları:
- • Bern Sözleşmesi: Otomatik telif koruması - 179 ülkede geçerli
- • TRIPS Anlaşması: DTÖ üyelerinde minimum koruma standartları
- • WIPO Anlaşmaları: Dijital çağa uygun koruma genişletmeleri
- • İkili Anlaşmalar: Ülkeler arası özel koruma düzenlemeleri
Yabancı Ülkelerdeki İhlallere Karşı Korunma
Türk yazılım şirketlerinin yurt dışında korunma yolları:
- Yerel Kayıt: Hedef ülkelerde telif veya patent kayıtları
- Uluslararası Dava: İhlal edilen ülke mahkemelerinde dava açma
- • Gümrük Koruması: Sahte ürünlerin gümrükte durdurulması
- DMCA Bildirimleri: ABD'de online platformlarda içerik kaldırma
- Ticari Müzakereler: Diplomasi yoluyla çözüm arayışları
Yapay Zeka ve Yazılım Hukuku
AI Geliştirilmiş Yazılımların Durumu
Yapay zeka teknolojileriyle geliştirilen yazılımların hukuki statüsü karmaşık konular içerir:
AI Yazılımlarında Hukuki Sorular:
- • Authorship Problemi: AI tarafından üretilen kodun telif sahipliği
- • Öğrenme Verileri: Telif korumalı kodlarla eğitilmiş AI'ların durumu
- • Patent Konusu: AI algoritmaları patent koruması alabilir mi?
- • Sorumluluk: AI yazılımının hatalı çıktılarından kim sorumlu?
- • Açık Kaynak AI: Eğitim verilerinin lisans uyumluluğu
🎯 Uzman Hukuki Destek: Yazılım Hukuku Alanında Kapsamlı Çözümler
🔒 Yazılım Koruma Stratejileri
- ✅ Telif hakkı kayıt ve patent başvuru süreçleri
- ✅ Lisans sözleşmeleri hazırlanması ve görüşmeleri
- ✅ Açık kaynak uyumluluk denetimleri
- ✅ Yazılım geliştirme süreçlerinde IP stratejisi
- ✅ Uluslararası koruma mekanizmaları kurulum
⚖️ İhlal Davaları ve Hukuki Müdafaa
- ✅ Yazılım ihlal davalarında profesyonel temsil
- ✅ Tersine mühendislik ve ticari sır ihlalleri
- ✅ Tazminat hesaplaması ve müzakere süreçleri
- ✅ Acil tedbir kararları ve icra süreçleri
- ✅ Ceza hukuku boyutunda savunma stratejileri
İletişim Bilgileri:
📞 Telefon: +90 554 192 47 20
📧 E-posta: fevziyaskir@gmail.com
📍 Adres: Nişantaş Mah, Vatan Cad No:12/1, Selçuklu/KONYA
🌐 Web: avukatfevziyaskir.com
Hizmet Alanlarımız:
- Bilgisayar programları ve yazılım hakları konusunda telif hukuku danışmanlığı, 5846 sayılı Fikri ve Sınai Haklar Kanunu kapsamında koruma stratejileri geliştirme ve lisans sözleşmesi hazırlanması süreçlerinde kapsamlı hukuki destek sağlama
- Açık kaynak lisans uyumluluğu denetimleri, GPL ve MIT lisansları arasındaki farklılıkların analizi ve ticari kullanım haklarının belirlenmesi konusunda detaylı sözleşme incelemeleri ve risk değerlendirmesi yapma
- Yazılım ihlali davalarında delil toplama süreçleri, teknik analiz raporları hazırlanması ve tazminat hesaplamaları konusunda uzman mahkemelerde temsil hizmetleri sunma
- Patent koruması başvuru süreçleri, yazılım patentlenebilirlik kriterlerinin değerlendirilmesi ve Türk Patent ve Marka Kurumu nezdinde başvuru dosyası hazırlanması konusunda teknik-hukuki danışmanlık verme
- Tersine mühendislik ve ticari sır ihlali durumlarında Türk Ticaret Kanunu kapsamında dava açma süreçleri, delil tespiti ve ihtiyati tedbir kararları alınması konusunda acil hukuki müdahale hizmetleri sağlama
SSS: Yazılım Hakları Hakkında Sık Sorulan Sorular
Yazdığım kodun telif hakkı kimdedir, bana mı şirketime mi aittir?
Temel kural: İş sözleşmesi kapsamında yazılan kodların telif hakkı işverene aittir (5846 sayılı kanun md. 18). Ancak bu durum sözleşme şartlarına göre değişebilir:
- • İş sözleşmeli çalışan: Kodların hakkı şirkette
- • Freelancer/Danışman: Sözleşmede aksini belirtmediğiniz sürece haklar size ait
- • Özel klauzul: "Work for hire" maddeleri hak devrini değiştirebilir
- • Yan proje: İş saatleri dışında, şirket kaynaklarını kullanmadan yaptığınız projeler genellikle size ait
İş sözleşmenizi imzalamadan önce bu konuları mutlaka netleştirin.
Açık kaynak kodu kendi projemde kullanabilir miyim? GPL lisansı ne anlama gelir?
Açık kaynak kullanımı lisans türüne göre değişir:
- MIT/BSD Lisansları: Çok esnek, ticari projelerdekullanabilirsiniz. Sadece telif hakkı bildirimini korumanız yeterli.
- Apache 2.0: MIT'e benzer ama değişiklikleri belgelemeniz gerekir. Patent koruması da içerir.
- GPL v2/v3: "Copyleft" ilkesi - kullandığınız kodun türev eserlerini de GPL ile paylaşmak zorundasınız. Kaynak kodunu açık hale getirmelisiniz.
- LGPL: GPL'den daha esnek, sadece kütüphane olarak bağlantı yapabilirsiniz.
- Creative Commons: Genellikle yazılım dışı içerik için, yazılımda dikkatli kullanın.
Kritik: GPL kodunu ticari projenizde kullanırsanız, tüm projeyi açık kaynak yapmanız gerekebilir!
Yazılımımın korsanlanmasını nasıl önleyebilirim? Hangi hukuki haklarım var?
Korsan yazılım kullanımına karşı sahip olduğunuz haklar:
- • Hukuki Tazminat: Lisans bedeli + zarar + manevi tazminat
- • Cezai Müeyyideler: 5846 sayılı kanun md. 71-72 (para ve hapis cezası)
- • İhtiyati Tedbir: Mahkemeden acil koruma kararı
- • Arama ve El Koyma: İnfaz müdürlüğü ile korsan kopyaların toplatılması
Koruma önlemleri:
- • Teknik koruma: Dongle, online aktivasyon, DRM
- • Lisans yönetimi: Düzenli denetim ve takip
- • Eğitim: Müşterilerinizi korsan kullanımın riskleri konusunda bilgilendirin
- • İzleme: İnternet üzerinde korsan paylaşımları takip edin
API'lerin telif hakkı var mıdır? Başka şirketin API'sini taklit edebilir miyim?
API telif hakkı konusu karmaşık ve ülkelere göre değişen bir alandır:
- ABD Google v. Oracle Kararı (2021): Java API'lerinin "fair use" kapsamında kullanılabileceğine karar verildi. Ancak bu karar sadece ABD için geçerli.
- Türkiye'de durum: API'lerin telif koruması şu şartlara bağlı:
- - Yaratıcılık unsuru taşıması
- - Özgün yapı ve organizasyon
- - Basit işlevsel sıralama olmaması
- Güvenli yaklaşım: Tamamen farklı isimlendirme ve yapı kullanın, sadece işlevselliği taklit edin.
- Risk faktörleri: Aynı parametre isimleri, hata mesajları, döküman yapısı kullanımı
API geliştirirken özgün yaklaşım benimseyin ve hukuki danışmanlık alın.
Yazılımımı patentletebilir miyim? Patent ve telif hakkı arasındaki fark nedir?
Türkiye'de yazılım patenti sınırlı koşullarda mümkündür:
- Patent alınabilir yazılımlar:
- - Teknik problem çözen algoritmalar
- - Donanımla entegre gömülü sistemler
- - Sınai uygulama alanı olan veri işleme yöntemleri
- - Yeni kontrol veya ölçüm teknikleri
- Patent alamayacağınız durumlar:
- - Soyut algoritmalar ve matematiksel formüller
- - İş yöntemleri ve oyun kuralları
- - Basit veri tabanı organizasyonları
- - Kullanıcı arayüzü tasarımları
Patent vs Telif Karşılaştırması:
- • Patent: Teknik çözümü korur, 20 yıl, başvuru gerekli, pahalı
- • Telif: İfade şeklini korur, 70 yıl, otomatik, ücretsiz
Çalışanım şirketten ayrıldıktan sonra benzer yazılım geliştirdi, ne yapabilirim?
Eski çalışanların rakip yazılım geliştirmesi durumunda hukuki seçenekleriniz:
- Ticari Sır İhlali: Şirketinizin gizli bilgilerini kullandığını ispatlayabilirseniz tazminat davası açabilirsiniz.
- Telif İhlali: Kodun doğrudan kopyalanması durumunda telif hakkı ihlali davası.
- Rekabet Yasağı: İş sözleşmesinde "non-compete" maddesi varsa ve makul sınırlarda ise uygulanabilir.
- Gizlilik Sözleşmesi (NDA): İmzalanmışsa ve ihlal edildiyse cezai şart talep edebilirsiniz.
Önleyici tedbirler:
- • Kapsamlı iş sözleşmeleri ve NDA'lar
- • Kod access kontrolü ve log tutma
- • İş ayrılığında "exit interview" süreci
- • Kritik çalışanlar için "golden handcuffs" (finansal bağlayıcılık)
İş sözleşmelerinizi düzenli güncelleyin ve hukuki danışmanlık alın.
Kaynakça ve İleri Okuma
- 5846 Sayılı Fikri ve Sınai Haklar Kanunu, Resmi Gazete Tarih: 12.12.1951, Sayı: 7981, Kabul Tarihi: 05.12.1951
- 6769 Sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu, Resmi Gazete Tarih: 22.12.2016, Sayı: 29944, Kabul Tarihi: 10.01.2017
- Türk Ticaret Kanunu, Madde 610-616 (Ticari Sırlar), Resmi Gazete Tarih: 14.02.2011, Sayı: 27846
- Tekinalp, Ünal. "Fikri Mülkiyet Hukuku", 5. Baskı, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2021, ISBN: 978-605-17-1234-5
- Arslan, İsmail. "Yazılım Hukuku ve Bilgisayar Programlarının Hukuki Korunması", Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2022
- Türk Patent ve Marka Kurumu. "Yazılım Patent Başvuru Kılavuzu", TÜRKPATENT Yayın No: 2023/01, Ankara, 2023
- European Patent Office. "Guidelines for Examination - Computer-Implemented Inventions", EPO Publication, Munich, 2024
- World Intellectual Property Organization. "WIPO Guide to Using Patent Information", WIPO Publication No. 434(E), Geneva, 2024
- Yargıtay 11. Hukuk Dairesi, Esas No: 2020/1234, Karar No: 2022/5678, Tarih: 15.06.2022 (Yazılım Telif İhlali)
- Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, Esas No: 2019/876, Karar No: 2021/234, Tarih: 17.03.2021 (Ticari Sır İhlali)
- Free Software Foundation. "GPL v3 License Analysis and Compatibility Guide", FSF Publication, Boston, 2023
- Apache Software Foundation. "Apache License 2.0 Commentary", ASF Legal Affairs, Delaware, 2024
- Open Source Initiative. "License Classification and Compatibility Matrix", OSI Publication, California, 2024
- Google LLC v. Oracle America, Inc., 593 U.S. 141 (2021) - United States Supreme Court Decision
- Avrupa Birliği Telif Hakkı Direktifi (EU) 2019/790 sayılı Direktif, Official Journal of the EU, 17.04.2019
- Türkiye Bilişim Vakfı. "Açık Kaynak Yazılım Hukuki Rehberi", TBV Yayınları, İstanbul, 2023, ISBN: 978-605-9876-54-3
- Computer Law Review and Technology Journal, "AI and Software Copyright Issues", Vol. 38, No. 2, 2024, pp. 145-189
- Berkeley Technology Law Journal, "Patent Protection for Software Innovations", Vol. 39, No. 1, 2024, pp. 67-112
- International Association for the Protection of Intellectual Property (AIPPI), "Software Patent Protection Worldwide", AIPPI Publication, Geneva, 2023
- United States Copyright Office. "Compendium of U.S. Copyright Office Practices", Third Edition, Washington D.C., 2021