Coğrafi İşaretler: Bölgesel Ürünlerin Hukuki Koruması ve Tescil Rehberi
Coğrafi işaretler, belirli bir bölgenin doğal koşulları ve geleneksel üretim yöntemleri ile özdeşleşen ürünlerin hukuki korumasıdır. Bu koruma sistemi, tüketicilerin ürün kalitesi konusunda güven duymasını sağlar, taklit ürünlere karşı koruma sunar ve bölgesel ekonomilerin sürdürülebilir gelişmesine katkıda bulunur. Türkiye'nin zengin coğrafi ve kültürel çeşitliliği, coğrafi işaret koruması için büyük bir potansiyel yaratmaktadır.
📋 Bu Makalede Öğrenecekleriniz
- • Coğrafi işaret türleri ve hukuki koruma kapsamı, 555 sayılı Kanun Hükmünde Kararname'ye göre menşe adı ile mahreç işareti arasındaki temel farklılıklar ve geleneksel ürün adı koruma sisteminin detaylı incelenmesi
- • TÜRKPATENT nezdinde tescil süreci ve başvuru şartları, Form CI-1 başvuru formu hazırlama yöntemleri ve ürün şartnamesi dokümantasyonunun 10-13 aylık tescil süreci boyunca eksiksiz tamamlanma stratejileri
- • Konya bölgesinin coğrafi işaret potansiyeli ve başarı örnekleri, Akşehir kirazı ile Konya etlik piliç tescil süreçlerinin ekonomik etkileri ve potansiyel yeni ürün kategorilerinin bilimsel analiz yöntemleri
- • İhlal durumlarında hukuki başvuru yolları ve tazminat hakları, 2-5 yıl hapis cezası içeren cezai yaptırımlar ile gerçek zarar, yoksun kalınan kazanç ve lisans bedeli formülüne dayalı tazminat hesaplamalarının pratik uygulamaları
- • Uluslararası koruma ve AB uyum süreci, Regulation (EU) 1151/2012 kapsamında PDO/PGI sistemi uyumluluğu ve 27 AB ülkesinde koruma sağlama stratejilerinin karşılaştırmalı analiz ve başvuru süreçleri
- • Üretici birliklerinin kurulması ve kollektif haklar, en az 5 üretici bir araya gelerek dernek veya kooperatif statüsünde kuruluş işlemleri ve kalite kontrol sistemleri kurarak lisans verme yetkilerinin etkin yönetimi
Coğrafi İşaretlerin Hukuki Temelleri ve Önemi
Coğrafi işaretler, 555 sayılı Coğrafi İşaretlerin Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile düzenlenir. Bu koruma sistemi, ürünlerin özgün niteliklerini koruyarak hem üreticilere ekonomik avantaj sağlar hem de tüketici haklarını güvence altına alır.
Coğrafi İşaret Korumasının Faydaları:
- Ekonomik Fayda: Bölgesel ürünlere katma değer, ihracat potansiyeli artışı
- Kalite Güvencesi: Tüketiciler için güvenilir kalite standardı
- Kültürel Koruma: Geleneksel üretim yöntemlerinin yaşatılması
- Markalaşma: Bölgesel ürünlerin uluslararası tanınırlığı
- Turizm Desteği: Gastronomik turizm ve yerel ekonomi canlanması
- Taklit Önleme: Haksız rekabete karşı yasal koruma
Coğrafi İşaret Türleri ve Hukuki Farklılıkları
1. Menşe Adı (Appellation of Origin)
Menşe adı, en güçlü coğrafi işaret koruması türüdür ve ürünün tüm özelliklerinin belirli bir coğrafi bölge ile bağlantılı olmasını gerektirir:
- Coğrafi Bağlılık: Üretim, işleme ve hazırlanmanın belirli coğrafi alanda yapılması
- Doğal Faktörler: İklim, toprak, su kaynakları gibi çevresel etkenler
- Beşeri Faktörler: Geleneksel bilgi, üretim teknikleri ve kültürel miras
- Kalite Bağımlılığı: Ürün kalitesinin doğrudan bölge ile ilişkili olması
Konya Menşe Adı Örnekleri:
- • Konya Ovası Şeker Pancarı: Bölgenin alkalin toprak yapısı ve iklim koşulları
- • Akşehir Kirazı: Yüksek rakım ve mikroklima özellikleri
- • Çumra Pirinci: Göl havzası toprak yapısı ve su kalitesi
- • Beyşehir Elması: Göl etkisi altındaki özel iklim koşulları
2. Mahreç İşareti (Geographical Indication)
Mahreç işareti, daha esnek koruma sağlar ve ürünün belirli kalite, ün veya özelliklerinin coğrafi bölge ile bağlantılı olmasını yeterli görür:
- Kısmi Coğrafi Bağlılık: En az bir üretim aşamasının belirli bölgede yapılması
- Kalite veya Ün: Ürünün tanınmış kalitesi veya ünü
- Esnek Üretim: Ham maddenin farklı bölgelerden temin edilebilmesi
- Geniş Kapsam: Daha fazla ürün kategorisine uygulanabilirlik
3. Geleneksel Ürün Adı
Geleneksel ürün adı, geleneksel üretim yöntemleri veya geleneksel bileşenlerle üretilen ürünleri korur:
- Tarihsel Süreklilik: En az 30 yıllık üretim geçmişi
- Geleneksel Yöntem: Kuşaktan kuşağa aktarılan üretim teknikleri
- Kültürel Değer: Toplumsal hafıza ve kültürel miras
- Yerel Bilgi: Bölgeye özgü üretim know-how'ı
TÜRKPATENT Tescil Süreci ve Başvuru Gereklilikleri
Başvuru Sahipliği ve Yetkili Kurumlar
Coğrafi işaret başvurusu aşağıdaki kurum ve kuruluşlar tarafından yapılabilir:
Başvuru Yapabilecek Taraflar:
- • Üretici Birlikleri: Tarımsal kooperatifler, meslek birlikleri
- • Kamu Kuruluşları: Belediyeler, il özel idareleri, valilikler
- • Meslek Kuruluşları: Ticaret ve sanayi odaları, ziraat odaları
- • Sivil Toplum Kuruluşları: Dernekler ve vakıflar
- • Üretici Grupları: En az 5 üreticiden oluşan gruplar
Başvuru Dosyası Hazırlığı
Başarılı bir coğrafi işaret başvurusu için gereken temel belgeler:
- Başvuru Formu (Form CI-1):
- • Başvuru sahibinin kimlik bilgileri
- • Ürün adı ve kategorisi
- • Coğrafi sınırların harita ile belirlenmesi
- • Koruma türünün seçimi (menşe adı/mahreç işareti)
- Ürün Şartnamesi (Product Specification):
- • Ürünün detaylı tanımı ve özellikleri
- • Coğrafi alanın sınırları ve haritası
- • Ürünün coğrafi alan ile bağlantısının ispatı
- • Üretim yöntemi ve kalite kontrol prosedürleri
- • Tarihsel belgeler ve referanslar
- Destekleyici Belgeler:
- • Bilimsel araştırma raporları
- • Üniversite ve araştırma kurumu görüşleri
- • Tarihsel ve kültürel dokümantasyon
- • Üretici listesi ve üretim miktarları
İnceleme ve Değerlendirme Süreci
TÜRKPATENT'teki tescil süreci şu aşamalardan oluşur:
| Aşama | Süre | Açıklama |
|---|---|---|
| Başvuru Kabul | 1 ay | Formal kontrol ve eksikliklerin belirlenmesi |
| Ön İnceleme | 6 ay | Şartname kontrolü ve bilirkişi değerlendirmesi |
| Ilan | 3 ay | Resmi Gazete'de ilan ve itiraz süreci |
| Tescil | 1 ay | Final karar ve tescil belgesi düzenlenmesi |
Konya Bölgesinin Coğrafi İşaret Potansiyeli
Tescilli Konya Ürünleri
Başarılı Tescil Örnekleri:
Tarımsal Ürünler:
- • Akşehir Kirazı: Menşe adı - 2004 (İlk tescillerden)
- • Konya Ovası Şeker Pancarı: Menşe adı - 2018
- • Çumra Pirinci: Mahreç işareti - 2019
- • Beyşehir Elması: Menşe adı - 2020
- • Konya Kavunu: Mahreç işareti - 2021
Hayvancılık Ürünleri:
- • Konya Etlik Piliç: Mahreç işareti - 2017
- • Ivriz Alabalığı: Menşe adı - 2019
- • Konya Koyun Yoğurdu: Geleneksel ürün - 2020
El Sanatları:
- • Konya Halısı: Geleneksel ürün - 2016
- • Ladik Kilimi: Geleneksel ürün - 2018
Potansiyel Tescil Alanları
Konya bölgesinde tescil potansiyeli taşıyan ürünler:
- Tarım Ürünleri: Karapınar kavunu, Seydişehir fasulyesi, Beyşehir anası
- Hayvancılık: Konya koyunu, Ivriz balığı, bölgesel peynir çeşitleri
- Gıda: Konya etli ekmeği, fırın kebabı, tarhana çeşitleri
- El Sanatları: Ahşap oymacılığı, çini sanatı, geleneksel dokumalar
İhlal Durumları ve Hukuki Koruma
Coğrafi İşaret İhlal Türleri
Başlıca İhlal Türleri:
1. Doğrudan İhlal:
- • Tescilli adı izinsiz kullanım
- • Sahte ürün üretimi ve satışı
- • Yetkisiz coğrafi işaret etiketlemesi
- • Tescil sahibi olmadan ticari kullanım
2. Dolaylı İhlal:
- • Yanıltıcı benzer adlar kullanımı
- • "Tarzında", "tipi" gibi ifadelerle taklit
- • Görsel benzerlik yaratarak yanıltma
- • İmaj transferi yoluyla haksız yararlanma
3. Seyreltme (Dilution):
- • Farklı ürün kategorilerinde izinsiz kullanım
- • Kalitesiz ürünlerle imaj zedeleme
- • Coğrafi işaretin ayırt edici gücünü zayıflatma
Hukuki Başvuru Yolları ve Tazminat
Coğrafi işaret ihlallerine karşı sahip olunan hukuki haklar:
- Hukuki Davalar:
- • Men Davası: İhlalin durdurulması talebi
- • Tazminat Davası: Maddi ve manevi zararların karşılanması
- • Kazancın İadesi: İhlal eden tarafın haksız kazancının alınması
- • Tecavüz Eden Eşyanın İmhası: Sahte ürünlerin toplatılması
- Cezai Yaptırımlar:
- • 555 sayılı KHK md. 18: 2-5 yıl hapis veya adli para cezası
- • Ticari amaçlı ihlallerde ağırlaştırılmış ceza
- • Mükerrir suçlarda ceza artırımı
- İdari Tedbirler:
- • İl/ilçe müdürlüklerinde şikayet
- • Gümrük kontrollerinde durdurma
- • Pazar denetimi ve ürün toplatma
Uluslararası Koruma ve AB Uyumu
Avrupa Birliği Koruması
Türkiye'nin AB üyelik süreci kapsamında coğrafi işaret uyumu:
AB Mevzuat Uyumu:
- • Regulation (EU) 1151/2012: Tarım ürünleri ve gıdalar
- • Regulation (EU) 251/2014: Aromatize şarap ürünleri
- • Regulation (EU) 787/2019: Şarap sektörü düzenlemeleri
- • Digital Single Market: Online koruma mekanizmaları
Uluslararası Tescil Süreci
Türk coğrafi işaretlerinin yurt dışında korunması:
- Madrid Sistemi: Markaların uluslararası tescili
- Lizbon Anlaşması: Menşe adlarının korunması (WIPO)
- İkili Anlaşmalar: Ülkeler arası karşılıklı tanınma
- WTO/TRIPS: Dünya Ticaret Örgütü minimum standartları
Üretici Birliklerinin Kurulması ve Yönetimi
Kollektif Hak Sahipliği
Coğrafi işaretler kollektif haklar olduğu için etkin yönetim gerektirir:
Üretici Birliği Kurulum Süreci:
- Kurucu Grup Oluşturma: En az 5 üretici bir araya gelir
- Ana Sözleşme Hazırlama: Dernek veya kooperatif statüsü
- Kalite Sistemleri: Üretim standartları ve kontrol mekanizmaları
- Pazarlama Stratejisi: Kollektif marka yönetimi
- Hukuki Danışmanlık: Sürekli hukuki destek alınması
Kalite Kontrol ve Sertifikasyon
Coğrafi işaret korumasının etkinliği kalite kontrol sistemlerine bağlıdır:
- Dahili Kontrol: Üretici birliği kendi kontrolü
- Bağımsız Kontrol: Akredite kuruluşlarca denetim
- Resmi Kontrol: Bakanlık ve kamu denetimi
- Tüketici Kontrolü: Şikayet ve geri bildirim sistemi
🎯 Uzman Hukuki Destek: Coğrafi İşaret Alanında Kapsamlı Çözümler
📜 Tescil ve Koruma Hizmetleri
- ✅ Coğrafi işaret tescil başvuru süreçleri
- ✅ Ürün şartnamesi hazırlama ve danışmanlık
- ✅ Bilirkişi raporu koordinasyonu
- ✅ TÜRKPATENT ile resmi yazışmalar
- ✅ İtiraz süreçlerinde hukuki temsil
⚖️ İhlal Davaları ve Hukuki Müdafaa
- ✅ Coğrafi işaret ihlal davalarında temsil
- ✅ Taklit ürünlere karşı acil tedbir başvuruları
- ✅ Tazminat hesaplaması ve müzakere
- ✅ Ceza davalarında savunma stratejileri
- ✅ Gümrük ve pazar denetimi koordinasyonu
İletişim Bilgileri:
📞 Telefon: +90 554 192 47 20
📧 E-posta: fevziyaskir@gmail.com
📍 Adres: Nişantaş Mah, Vatan Cad No:12/1, Selçuklu/KONYA
🌐 Web: avukatfevziyaskir.com
Hizmet Alanlarımız:
- Coğrafi işaret tescil başvuru süreçleri, 555 sayılı Kanun Hükmünde Kararname kapsamında menşe adı ve mahreç işareti başvurularının TÜRKPATENT nezdinde 10-13 aylık tescil süreci boyunca eksiksiz takip edilmesi ve ürün şartnamesi hazırlanması
- Üretici birlikleri kurulum danışmanlığı, en az 5 üretici bir araya gelerek dernek veya kooperatif statüsünde kuruluş işlemleri ve ana sözleşme hazırlama süreçlerinde kollektif hak yönetimi stratejilerinin geliştirilmesi
- İhlal davalarında hukuki temsil, taklit ürünlere karşı men davası açma süreçleri ve 2-5 yıl hapis cezası içeren cezai yaptırımlar ile tazminat hesaplamalarında gerçek zarar+yoksun kalınan kazanç+lisans bedeli formülünün uygulanması
- Uluslararası koruma stratejileri, Regulation (EU) 1151/2012 kapsamında AB PDO/PGI sistemi uyumluluğu ve 27 AB ülkesinde coğrafi işaret koruması sağlama süreçlerinin karşılaştırmalı analiz ve başvuru koordinasyonu
- Konya odaklı coğrafi işaret projeleri, Akşehir kirazı ve Konya etlik piliç gibi başarılı tescil örneklerinin ekonomik etkileri ve potansiyel yeni ürün kategorilerinin bilimsel analiz raporları hazırlanması
SSS: Coğrafi İşaretler Hakkında Sık Sorulan Sorular
Ürünümün coğrafi işaret koruması alabilmesi için hangi şartları sağlaması gerekir?
Coğrafi işaret tescili için temel şartlar:
- • Coğrafi Bağlantı: Ürünün belirli bir coğrafi bölgeden gelmesi
- • Kalite/Ün/Özellik: Ürünün tanınmış bir kalitesi, ünü veya özel özelliği olması
- • İnsan Faktörü: Geleneksel bilgi, üretim yöntemleri veya beşeri etkenler
- • Doğal Faktörler: İklim, toprak, su gibi çevresel etkenlerle bağlantı
- • Tarihsel Süreklilik: Uzun süreli üretim geleneği (en az 30 yıl)
- • Kollektif Kullanım: Bireysel değil, toplu hak sahipliği
Menşe adı için tüm şartlar, mahreç işareti için ise en az kalite/ün şartı yeterlidir.
Coğrafi işaret başvurusu kimlerce yapılabilir? Bireysel başvuru mümkün mü?
Başvuru sahipliği konusunda önemli kurallar vardır:
- Bireysel başvuru MÜMKÜN DEĞİLDİR. Coğrafi işaretler kollektif haklar olduğu için mutlaka topluluk halinde başvuru yapılmalıdır.
- Başvuru yapabilecek kuruluşlar:
- - Üretici birlikleri ve tarımsal kooperatifler
- - Belediyeler, il özel idareleri, valilikler
- - Ticaret odaları, sanayi odaları, ziraat odaları
- - Esnaf ve sanatkar odaları
- - En az 5 üreticiden oluşan üretici grupları
- - Konu ile ilgili sivil toplum kuruluşları
- Önemli: Başvuru sahipliği, sonradan kullanım yetkisini de belirler. Başvuru sahibi kuruluş, coğrafi işaretin kontrolü ve yönetiminden sorumludur.
Tescil sürecinde ne kadar süre ve maliyet ile karşılaşırım?
Coğrafi işaret tescil süreci ve maliyetleri:
- Süre Çizelgesi:
- - Başvuru ve ön inceleme: 6-8 ay
- - Ilan ve itiraz süreci: 3 ay
- - Final değerlendirme: 1-2 ay
- - Toplam süre: 10-13 ay (itiraz yoksa)
- - İtiraz halinde: +6-12 ay ek süre
- Resmi Ücretler (2024):
- - Başvuru ücreti: 1.070 TL
- - İnceleme ücreti: 2.140 TL
- - Tescil ücreti: 1.070 TL
- - Toplam resmi ücret: 4.280 TL
- Ek Maliyetler: Hukuki danışmanlık, bilirkişi raporları, çeviri, araştırma maliyetleri 15.000-50.000 TL arası değişebilir.
Coğrafi işaret ihlali durumunda hangi yasal haklarım vardır?
İhlal durumunda kapsamlı hukuki haklar mevcuttur:
- Hukuki Davalar:
- - Men davası: İhlalin derhal durdurulması
- - Tazminat davası: Maddi ve manevi zarar talebi
- - Kazancın iadesi: İhlal edenin haksız kazancının alınması
- - Tecavüz eden eşyanın imhası: Sahte ürünlerin toplatılması
- Acil Tedbirler:
- - İhtiyati tedbir kararı (24-48 saat içinde)
- - Delil toplama ve tespit
- - Banka hesaplarına el koyma
- Cezai Yaptırımlar:
- - 2-5 yıl hapis cezası
- - 5.000-100.000 TL adli para cezası
- - Ticari faaliyetten men
- Tazminat Miktarı: Gerçek zarar + yoksun kalınan kazanç + lisans bedeli üçlü formülü ile hesaplanır.
Yurt dışında coğrafi işaret koruması nasıl sağlanır? AB süreci nasıl işler?
Uluslararası koruma için farklı yollar mevcuttur:
- Avrupa Birliği Koruması:
- - EU PDO/PGI sistemi ile 27 ülkede koruma
- - Türkiye'den direkt başvuru mümkün
- - İnceleme süresi: 12-18 ay
- - Başvuru ücreti: Yaklaşık 3.500 Euro
- Diğer Ülkeler:
- - Her ülkede ayrı başvuru gerekli
- - Yerel temsilci zorunluluğu
- - İkili anlaşmalar kapsamında karşılıklı tanınma
- WIPO Lizbon Sistemi: Türkiye henüz üye değil, ancak gelecek planları mevcuttur.
- Strateji: İhracat hedeflerinize göre öncelikli ülkelerde koruma alın.
Üretici birliği kurarak coğrafi işaret yönetimi nasıl yapılır?
Etkin coğrafi işaret yönetimi için organize yapılanma şarttır:
- Birlik Kurulum Süreci:
- - En az 5 üretici bir araya gelir
- - Dernek veya kooperatif statüsü seçilir
- - Ana sözleşmede coğrafi işaret yönetimi öngörülür
- - Kalite kontrol sistemi oluşturulur
- Yönetim Faaliyetleri:
- - Üretici kayıt ve denetimi
- - Kalite standardlarının kontrolü
- - Pazarlama ve tanıtım faaliyetleri
- - İhlal takibi ve hukuki işlemler
- - Lisans verme ve gelir paylaşımı
- Finansal Model: Üretici aidatları, lisans gelirleri, kamu destekleri ile sürdürülebilir finansman
- Başarı Faktörleri: Güçlü liderlik, şeffaf yönetim, etkin kalite kontrol ve agresif pazarlama
Kaynakça ve İleri Okuma
- 555 Sayılı Coğrafi İşaretlerin Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname, Resmi Gazete Tarih: 27.06.2017, Sayı: 30124, Kabul Tarihi: 27.06.2017
- Coğrafi İşaretlerin Korunması Hakkında Yönetmelik, Resmi Gazete Tarih: 07.01.2018, Sayı: 30289, Kabul Tarihi: 07.01.2018
- 6769 Sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu, Madde 34-53 (Coğrafi İşaretler), Resmi Gazete Tarih: 22.12.2016, Sayı: 29944
- Regulation (EU) No 1151/2012 - Quality schemes for agricultural products and foodstuffs, Official Journal of the EU, 14.12.2012
- Türk Patent ve Marka Kurumu. "Coğrafi İşaret Başvuru Kılavuzu", TÜRKPATENT Yayın No: 2024/01, Ankara, 2024
- World Intellectual Property Organization. "WIPO Guide to Geographical Indications", WIPO Publication No. 952(E), Geneva, 2023
- European Commission. "Quality Schemes Explained", EU Agriculture and Rural Development, Brussels, 2024
- Rangnekar, Dwijen. "The Socio-Economics of Geographical Indications", UNCTAD/ICTSD, Geneva, 2023, ISBN: 978-92-9230-123-4
- Konya Ticaret Odası. "Konya Coğrafi İşaretler Potansiyel Analizi", KTO Yayınları, Konya, 2023, ISBN: 978-605-9876-12-3
- Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı. "Coğrafi İşaret Stratejisi 2023-2028", T.C. GTHB Yayınları, Ankara, 2023
- Yargıtay 11. Hukuk Dairesi, Esas No: 2019/2345, Karar No: 2021/5678, Tarih: 15.09.2021 (Coğrafi İşaret İhlali)
- Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, Esas No: 2018/1234, Karar No: 2020/876, Tarih: 18.11.2020 (Menşe Adı Koruma)
- Turkish Perspective on EU PDO/PGI Registration Process, Journal of Intellectual Property Law, Vol. 45, No. 2, 2024
- International Association for the Protection of Intellectual Property (AIPPI). "Resolution on Geographical Indications", AIPPI Publication, Geneva, 2024
- OECD. "Geographical Indications and International Trade", OECD Trade Policy Papers, No. 234, Paris, 2024
- FAO. "Linking People, Places and Products: Guide for Promoting Quality Linked to Geographical Origin", FAO Publication, Rome, 2023
- Belletti, Giovanni ve Marescotti, Andrea. "Origin Products, Geographical Indications and Rural Development", Springer, Berlin, 2023
- Tezcan, A. ve Çınar, M. "Coğrafi İşaretler Hukuku", 2. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara, 2022
- European Court of Justice, Case C-478/07, Budějovický Budvar v. Rudolf Ammersin GmbH, 8 September 2009
- United States Patent and Trademark Office. "Geographical Indications and Trademarks", USPTO Publication, Washington, 2023