Sosyal Medya Üzerinden Hakaret, Tehdit ve Özel Hayatın Gizliliğini İhlal Suçları: Dijital Dünyanın Hukuki Gerçekleri

Giriş: Dijital Kamusal Alan, "Online Disinhibisyon Etkisi" ve Hukukun Uzanan Eli

Yirmi birinci yüzyılın sosyal dokusu, artık geri dönülemez bir şekilde dijital platformlar üzerinde örülmektedir. Facebook, X (Twitter), Instagram, TikTok gibi sosyal medya ağları, milyarlarca insan için birer iletişim aracı olmanın çok ötesine geçerek, birer kamusal meydana, küresel bir tartışma arenasına ve kişisel birer vitrine dönüşmüştür. Bu dijital meydanların sunduğu anlık etkileşim ve coğrafi sınırsızlık, şüphesiz ifade özgürlüğünün ve toplumsal bağların gelişimine büyük katkı sağlamaktadır. Ancak madalyonun diğer yüzünde, psikolojide "online disinhibisyon etkisi" (çevrimiçi engellerin kalkması etkisi) olarak tanımlanan bir gerçeklik yatmaktadır. Ekranların arkasında, yüz yüze iletişimin getirdiği sosyal fren mekanizmalarından yoksun kalan bireyler, algısal bir anonimlik zırhına bürünerek, gerçek hayatta kurmaktan imtina edecekleri cümleleri kurmaya, işlemeyecekleri suçları işlemeye daha yatkın hale gelebilmektedir.

Bir anlık öfkeyle yazılan bir yorum, özel bir mesajlaşmanın intikam amacıyla ifşa edilmesi veya birini korkutmak amacıyla gönderilen bir mesaj, dijital evrende silinmez ve kalıcı "dijital ayak izleri" bırakan, ağır hukuki sonuçları olan eylemlere dönüşebilir. Birçok mağdur, bu tür siber zorbalık ve dijital saldırılar karşısında ne yapacağını bilemez halde çaresiz hissederken, birçok fail ise "sadece yazdım" veya "şaka yaptım" gibi savunmaların arkasına sığınarak eylemlerinin ciddiyetini ve hukuki sorumluluğunu göz ardı etmektedir. Oysa Türk Ceza Kanunu (TCK), fiziki dünyada işlenen suçlar ile klavye başında, bir akıllı telefon ekranında işlenen suçlar arasında bir ayrım yapmaz. Sanal alem, hukukun geçerli olmadığı bir istisna bölgesi değildir; aksine, işlenen suçların yayılım hızı ve kalıcılığı nedeniyle sonuçlarının daha da ağır olabildiği bir alandır.

Bu son derece kapsamlı ve ayrıntılı makale, sosyal medya üzerinden en sık işlenen suçlar olan hakaret, tehdit ve özel hayatın gizliliğini ihlal suçlarını, hukuki temelleri, Yargıtay'ın en güncel ve emsal niteliğindeki kararları, dijital delillerin ispat gücü ve mağdurların izlemesi gereken pratik adımlarla birlikte derinlemesine incelemektedir. Amacımız, hem dijital vatandaşlık haklarının bilincinde olan potansiyel mağdurları hakları konusunda bilinçlendirmek hem de bu tür eylemlerde bulunanları, eylemlerinin hukuki sonuçları hakkında en ince detayına kadar aydınlatmaktır. Zira dijital dünyada adaletin tecellisi, doğru bilgi, doğru strateji ve doğru hukuki adımların atılmasıyla mümkündür.

Bölüm 1: Hakaret Suçu (TCK m. 125) ve Yargıtay'ın "Kırmızı Çizgileri"

Sosyal medyada belki de en sık karşılaşılan suç tipi hakarettir. TCK Madde 125, hakaret suçunu "bir kimseye onur, şeref ve saygınlığını rencide edebilecek nitelikte somut bir fiil veya olgu isnat etmek veya sövmek suretiyle bir kimsenin onur, şeref ve saygınlığına saldırmak" olarak tanımlar. Bu tanım, Yargıtay içtihatları ile somutlaştırılmış ve sınırları net bir şekilde çizilmiştir.

1.1. Somut Fiil/Olgu İsnadı ve "İspat Hakkı"nın Sınırları

Bu, en net ve en ağır hakaret türüdür. Bir kişiye, onun onurunu ve toplumsal itibarını zedeleyecek, ispatlanmamış belirli bir eylemi atfetmektir.

Örnekler: Bir paylaşıma yorum olarak "Bu adam komşusunun parasını çalan bir hırsızdır", "Falanca şirketin yöneticisi ihaleye fesat karıştırdı", "Sahtekar" gibi ifadeler, doğrudan bu kategoriye girer.

İspat Hakkı (TCK m. 127): Fail, "Ben bunu ispatlarım" diyerek sorumluluktan kurtulabilir mi? TCK, bu "ispat hakkını" çok dar ve istisnai durumlara bağlamıştır. İsnat edilen fiilin bir kamu görevlisiyle veya kamu yararıyla ilgili olması ve ispatında kamu yararı bulunması gibi çok sıkı şartlar aranır. Özel hayata ilişkin bir fiilin ispatı ise neredeyse hiçbir zaman kabul görmez. Dolayısıyla, sosyal medyada birine "hırsız" dedikten sonra mahkemede bunu ispatlamaya çalışmak, genellikle ikinci bir hukuki riski göze almaktır ve son derece tehlikeli bir savunma stratejisidir.

1.2. Sövme Suretiyle Hakaret ve "Matufiyet" Unsuru

Bu kategori, kişinin onurunu, zekasını, ahlaki değerlerini veya fiziksel özelliklerini hedef alan genel ve soyut nitelemelerdir.

Örnekler: "Gerizekalı", "Ahmak", "Şerefsiz", "Haysiyetsiz", "Namussuz", "İki yüzlü", "İnsan müsveddesi" gibi kelimeler, Yargıtay tarafından istikrarlı bir şekilde sövme suretiyle hakaret olarak kabul edilmektedir.

Matufiyet (Yönelme) Unsuru: Hakaretin cezalandırılabilmesi için, kime yöneltildiğinin açıkça belli olması veya en azından anlaşılabilir olması gerekir. "Bu ülkedeki bütün siyasetçiler..." gibi genel bir ifade, belirli bir kişiyi hedef almadığı için hakaret suçunu oluşturmaz. Ancak, bir siyasetçinin fotoğrafının altına "İşte vatan haininin teki" yazmak, matufiyet unsurunu net bir şekilde karşılar. Profilin veya kişinin kim olduğunun yoruma yer bırakmayacak şekilde belli olması yeterlidir.

1.3. "Beddua", "Kaba Söz" ve "Ağır Eleştiri" Ayrımı

Yargıtay, ifade özgürlüğünü korumak adına, her türlü olumsuz ifadenin hakaret suçunu oluşturmayacağını titizlikle belirtir.

Beddualar: "Allah belanı versin", "Umarım iflah olmazsın" gibi ifadeler, Yargıtay'a göre kişinin onuruna yönelik bir saldırıdan ziyade, bir "temenni" veya "kötü dilek" olarak kabul edilir ve hakaret suçunun manevi unsurunu (aşağılama kastı) taşımadığı için cezalandırılmaz.

Kaba ve Nezaketsiz Sözler / Ağır Eleştiri: Yargıtay'ın en çok içtihat geliştirdiği alanlardan biridir. Kişileri rahatsız edici, kaba ve nezaket dışı olsa da onur, şeref ve saygınlığı rencide etme boyutuna ulaşmayan ifadeler hakaret sayılmamaktadır. Yargıtay bir kararında, bir gazeteciye yönelik "yandaş, yalaka" gibi ifadeleri, basın mensuplarının bu tür ağır eleştirilere katlanması gerektiği gerekçesiyle ifade özgürlüğü kapsamında görmüştür. Başka bir kararda ise, "beceriksiz yönetici" ifadesini, kişinin icraatına yönelik bir eleştiri olarak kabul etmiştir. Buradaki kritik çizgi, ifadenin kişisel bir saldırıya dönüşüp dönüşmediğidir.

1.4. İfade Özgürlüğü ve Eleştiri Hakkının Sınırları (Anayasa m. 26, AİHS m. 10)

Bu konu, özellikle siyasetçiler, sanatçılar, gazeteciler ve tanınmış kişiler söz konusu olduğunda en çok tartışılan alandır.

Hukuki Zemin: Anayasamızın 26. ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin 10. maddesi ile korunan ifade özgürlüğü, demokratik toplumların temelidir. Bu özgürlük, sadece lehte olan veya zararsız kabul edilen görüşleri değil, aynı zamanda devleti veya toplumun bir bölümünü "şoke edici", "rahatsız edici" veya "incitici" nitelikteki görüşleri de kapsar.

Dengeleme Testi: Mahkemeler, bir yanda ifade özgürlüğünü, diğer yanda ise kişilerin şeref ve itibarının korunması hakkını (AİHS m. 8 kapsamında özel hayata saygı hakkı) bir denge testine tabi tutar.

Genişletilmiş Eleştiri Sınırları: Kamusal figürler, kendi iradeleriyle kamuoyu önüne çıktıkları ve eylemleriyle toplumu etkiledikleri için, sıradan vatandaşlara göre daha ağır, sarsıcı ve rahatsız edici eleştirilere katlanmak zorundadırlar. Ancak bu, onlara sınırsızca hakaret edilebileceği anlamına gelmez. Eleştiri, kişilerin onurunu hedef alan, küçük düşürücü ve alaycı bir kişisel saldırıya dönüştüğü anda ifade özgürlüğü korumasından çıkar ve hakaret suçuna dönüşür.

1.5. Sosyal Medyada Hakaretin Nitelikli (Ağırlaştırıcı) Halleri

Aleniyet (TCK m. 125/4): Herkese açık bir sosyal medya profilinde işlenen hakaret, "aleniyet" şartını karşılar ve verilecek ceza altıda bir oranında artırılır. Gizli bir profilden bile olsa, çok sayıda takipçiye ulaşması aleniyet olarak kabul edilebilir.

Kamu Görevlisine Görevinden Dolayı Hakaret (TCK m. 125/3-a): Bir polisin, bir hâkimin, bir öğretmenin veya herhangi bir kamu görevlisinin yaptığı görev nedeniyle sosyal medyada hedef alınarak hakarete uğraması, cezanın bir yıldan az olmamasını gerektiren nitelikli bir haldir.

Dini, Siyasi, Sosyal Düşünceden Dolayı Hakaret (TCK m. 125/3-b): Bir kişinin mensup olduğu din, siyasi görüş veya felsefi inançlarından dolayı hakarete uğraması da cezayı ağırlaştıran bir nedendir.

Bölüm 2: Tehdit (TCK m. 106) ve Özel Hayatın Gizliliği (TCK m. 134)

2.1. Tehdit Suçu: Sanal Dünyanın Gerçek Korkusu ve Çeşitleri

Tehdit, bir kimseyi, gelecekte maruz kalacağı bir kötülükten bahisle korkutmaktır.

Basit Tehdit (TCK m. 106/1, ikinci cümle): Malvarlığına yönelik ("O arabanı yakarım") veya "diğer bir kötülük" ("Seni müdüre şikayet edip işten attıracağım") gibi tehditler bu kapsama girer ve şikayete bağlıdır.

Nitelikli Tehdit (TCK m. 106/1, birinci cümle): Mağdurun veya bir yakınının hayatına, vücut veya cinsel dokunulmazlığına yönelik tehditler ("Seni öldüreceğim", "O bacaklarını kıracağım", "Çocuğuna zarar veririm") ise çok daha ciddidir, şikayete bağlı değildir ve cezası daha ağırdır.

Daha Ağır Nitelikli Haller (TCK m. 106/2): Tehdidin, silahla, imzasız bir mektupla veya özel işaretlerle, birden fazla kişi tarafından birlikte veya var olan veya varsayılan suç örgütlerinin oluşturdukları korkutucu güçten yararlanılarak işlenmesi, cezayı ciddi oranda artırır. Sosyal medyada sahte (troll) bir hesaptan yapılan tehdit, failin kimliğini gizlemesi nedeniyle "imzasız mektup" veya "özel işaret" niteliğinde sayılarak bu ağırlaştırıcı nedenin uygulanmasına yol açabilir.

2.2. Özel Hayatın Gizliliğini İhlal (TCK m. 134): Dijital Mahremiyetin İhlali

Bu suç, kişinin "gizli yaşam alanına" yapılan müdahaleleri cezalandırır.

"Gizli Yaşam Alanı" Nedir?: Yargıtay'a göre bu alan, kişinin sadece evinin içi değildir. Başkalarının görmesini ve bilmesini istemediği, kamuya kapalı her türlü faaliyeti bu kapsama girer. İki kişi arasındaki özel bir telefon görüşmesi, bir DM yazışması, kişinin sağlık bilgileri, cinsel yaşamı, mali durumu gibi konular özel yaşam alanının çekirdeğini oluşturur.

İfşanın Ağırlaştırıcı Etkisi (TCK m. 134/2): Bu suçun sosyal medyada işlenen en tehlikeli hali, gizlice elde edilen görüntü veya seslerin ifşa edilmesi, yani yayılmasıdır. Örneğin, eski sevgilinin rızasıyla çekilmiş olsa bile, ayrıldıktan sonra mahrem bir fotoğrafını veya videosunu sosyal medyada yayınlamak, bu nitelikli hali oluşturur ve cezası iki yıldan beş yıla kadar hapistir.

2.3. Kişisel Verilerin Hukuka Aykırı Olarak Yayılması (TCK m. 136): "Doxing" Suçu

Bu suç, genellikle "doxing" olarak bilinen, bir kişiyi taciz veya teşhir etmek amacıyla kişisel bilgilerini internette yayma eylemini kapsar.

"Kişisel Veri"nin Geniş Kapsamı: Kişisel Verilerin Korunması Kanunu (KVKK) ve Yargıtay uygulamalarına göre, kişiyi doğrudan veya dolaylı olarak belirlenebilir kılan her türlü bilgi kişisel veridir. Ad-soyad, T.C. kimlik numarası, telefon numarası, adres, e-posta, plaka, öğrenci numarası, hatta kişinin fotoğrafı bile kişisel veridir.

Suçun Oluşumu: Bu verileri, ilgili kişinin rızası olmaksızın, hukuka aykırı bir şekilde başkalarına vermek, yaymak veya ele geçirmek TCK m. 136'daki suçu oluşturur ve cezası iki yıldan dört yıla kadar hapistir. Bir tartışma sonrası karşı tarafın telefon numarasını "İşte bu numara..." diyerek bir sosyal medya grubunda paylaşmak, bu suçu oluşturmak için yeterlidir.

Bölüm 3: Dijital Deliller: Ekran Görüntüsü Tek Başına Yeterli Mi?

Mağdurların en çok sorduğu soru budur. Bir ekran görüntüsü, davayı kazanmak için yeterli midir? Cevap, "tek başına zayıf, ancak desteklendiğinde çok güçlü bir delildir."

3.1. Ekran Görüntüsünün Hukuki Niteliği ve Zayıflıkları

Bir ekran görüntüsü, Hukuk Muhakemeleri Kanunu'na göre "belge başlangıcı", Ceza Muhakemesi'nde ise "serbest delil" niteliğindedir. Ancak temel zayıflığı, dijital ortamda kolayca manipüle edilebilir, sahte olarak üretilebilir olmasıdır. Bu nedenle, savcılar ve hâkimler, sadece tek bir ekran görüntüsüne dayanarak mahkumiyet kararı vermekten kaçınma eğilimindedir.

3.2. Delilinizi Güçlendirmenin ve İspat Yükünü Aşmanın Yolları

Sadece bir ekran görüntüsüyle yetinmek yerine, delil setinizi bir piramit gibi inşa ederek davanızın gücünü katbekat artırmalısınız:

Seviye 1: Anında ve Kendi Başınıza Yapılacaklar (Temel Katman):

• Detaylı Ekran Görüntüsü: Sadece mesajın olduğu kısmı değil, mümkünse bilgisayarınızın veya telefonunuzun tarih ve saatini, URL adres çubuğunu ve failin profil adını gösterecek şekilde tam ekran görüntüsü alın.
• Ekran Kaydı (Video): Mümkünse, ilgili sayfada gezinirken, mesajları veya yorumları gösteren kısa bir video kaydı alın. Bu, içeriğin dinamik ve gerçek olduğunu göstermeye yardımcı olur.
• URL (Link) Arşivleme: Hakaret veya tehdit içeren paylaşımın, yorumun veya profilin URL adresini (linkini) mutlaka kopyalayın ve bir metin dosyasına kaydedin.

Seviye 2: Destekleyici Kanıtlar (Orta Katman):

• Tanık (Görgü Tanığı): Paylaşımı sizden başka gören bir veya birkaç kişinin (arkadaşınız, aile üyeniz vb.) varlığı ve onların bu durumu teyit eden tanıklığı, ekran görüntüsünün doğruluğunu güçlendirir. Şikayet dilekçenizde bu kişileri tanık olarak bildirebilirsiniz.

Seviye 3: Resmi Tespitler (Güçlü Katman):

• Noter Tespiti: Özellikle maddi değeri yüksek veya sonuçları çok ağır olabilecek durumlarda (ticari itibarın zedelenmesi vb.), ilgili sosyal medya sayfasının bir noter tarafından "delil tespiti" yoluyla kayıt altına alınması, delilin değiştirilemez ve inkâr edilemez hale gelmesini sağlar.

Seviye 4: Soruşturma Makamının Teknik Tespitleri (Zirve Katman):

• IP Adresi ve Log Kayıtları: En sağlam ve kesin yöntem budur. Şikayetiniz üzerine soruşturmayı yürüten Cumhuriyet savcısı, Sulh Ceza Hâkimliği'nden alacağı bir kararla, ilgili sosyal medya sağlayıcısından (Meta, X, Google vb.) o paylaşımı yapan hesabın hangi IP adresinden, ne zaman internete bağlandığına dair log kayıtlarını ister. Bu kayıtlar, failin kimliğinin ve eyleminin şüpheye yer bırakmayacak şekilde tespitini sağlar. Bu süreç, yurtdışı merkezli sağlayıcılarla yapılan ve "adli istinabe" (rogatory letters) denilen resmi yazışmalar nedeniyle bazen yavaş işleyebilmektedir.

Bölüm 4: Adım Adım Hukuki Süreç: Dijital Saldırı Mağduru Ne Yapmalı?

Sosyal medya üzerinden bir suça maruz kaldığınızda, panikle hareket etmek veya faile aynı şekilde karşılık vermek yerine, aşağıdaki adımları soğukkanlılıkla izlemelisiniz:

4.1. Adım 1: Sakin Kalın ve Delilleri Soğukkanlılıkla Güvence Altına Alın

Faille asla tartışmaya girmeyin, onu engellemeyin veya mesajları silmeyin. Bu, delillerin kaybolmasına veya sizin de suç teşkil eden bir eylemde bulunmanıza neden olabilir. Yukarıda anlatılan yöntemlerle tüm delilleri (ekran görüntüsü, video, URL) eksiksiz olarak toplayın.

4.2. Adım 2: Şikâyette Bulunma: Profesyonel Bir Başlangıç

Bu suçlar, genellikle şikayete bağlıdır veya şikayet süreci hızlandırır.

Topladığınız delillerle birlikte size en yakın Polis Merkezi Amirliği'ne, Jandarma Karakolu'na veya doğrudan Cumhuriyet Başsavcılığı'nın Müracaat veya Nöbetçi Savcılığı'na başvurabilirsiniz.

En etkili yöntem, bir avukat aracılığıyla, olayı kronolojik olarak anlatan, tarafların bilinen bilgilerini, suçun unsurlarını ve delilleri içeren, ilgili TCK maddelerine atıf yapan ve talepleri (failin tespiti, cezalandırılması vb.) net bir şekilde belirten kapsamlı bir şikayet dilekçesi hazırlayarak süreci başlatmaktır.

4.3. Adım 3: Soruşturma ve Uzlaştırma Aşaması

Savcılık, şikayetinizi değerlendirerek bir soruşturma dosyası açar. Failin kimliğinin tespiti için sosyal medya sağlayıcısı ile yazışmalar bu aşamada yapılır.

Hakaret (basit hali) ve tehdit (basit hali) suçları, kanun gereği uzlaştırma kapsamındadır. Soruşturma belli bir aşamaya geldikten ve fail tespit edildikten sonra dosya, Adliye bünyesindeki Uzlaştırma Bürosu'na gönderilir. Tarafsız bir uzlaştırmacı, tarafları bir araya getirerek anlaşmaya çalışır. Uzlaşma sağlanırsa (örneğin, özür dilenmesi, bir kuruma bağış yapılması vb.), dosya ceza davası açılmadan kapanır. Uzlaşma sağlanamazsa veya taraflardan biri görüşmelere katılmazsa, soruşturmaya devam edilir.

4.4. Adım 4: Ceza Davası (Kovuşturma) Aşaması

Savcı, yeterli delil olduğuna kanaat getirirse ve uzlaştırma başarısız olursa, bir iddianame düzenleyerek şüpheli hakkında Asliye Ceza Mahkemesi'nde ceza davası açar. Bu aşamada duruşmalar yapılır, tanıklar dinlenir, deliller tartışılır ve mahkeme fail hakkında bir karar (mahkumiyet, beraat, HAGB vb.) verir.

4.5. Adım 5: Manevi Tazminat Davası: Hukuki Mücadelenin İkinci Cephesi

Ceza davası, devletin faili cezalandırmasını amaçlar. Sizin uğradığınız manevi zararın telafisi için ise ayrıca hukuk mahkemelerinde manevi tazminat davası açmanız gerekir.

Bu dava, ceza davası devam ederken veya sonuçlandıktan sonra açılabilir. Ceza mahkemesinde failin suçu işlediğinin sabit görülmesi, hukuk mahkemesindeki tazminat davası için çok güçlü bir delil teşkil eder. Tazminat miktarı; saldırının niteliği, yayılımı, tarafların sosyal ve ekonomik durumu gibi faktörlere göre belirlenir.

Sonuç: Dijital Ayak İzleri ve Hukuki Sorumluluk

Sosyal medya platformları, hayatımızın vazgeçilmez bir parçası olmaya devam edecektir. Ancak bu platformların birer "hukuksuz orman" olmadığı, aksine her eylemin kalıcı bir "dijital ayak izi" bıraktığı gerçeği herkes tarafından idrak edilmelidir. Klavye ile yazılan her harf, paylaşılan her fotoğraf, hukuki bir soruşturmada kolaylıkla takip edilebilir.

Bir anlık öfke veya düşüncesizlikle işlenen bir dijital suç, yıllarca sürecek hukuki süreçlere, adli sicile işleyecek mahkumiyetlere ve ağır tazminat yükümlülüklerine yol açabilir. Mağdurlar için ise sessiz kalmak veya sineye çekmek bir çözüm değildir. Hukuk sistemi, dijital dünyada ihlal edilen hakları koruyacak ve itibarı onaracak mekanizmalara sahiptir. Önemli olan, doğru delilleri toplayarak, doğru zamanda ve doğru şekilde bu mekanizmaları harekete geçirmektir.

Önemli Hatırlatmalar:

• Sanal dünyadaki eylemlerinizin gerçek dünyada hukuki sonuçları vardır.
• Ekran görüntüsü önemli bir başlangıçtır, ancak delillerinizi URL, tanık ve en önemlisi savcılığın yapacağı teknik tespitlerle bir piramit gibi güçlendirin.
• Bir saldırıya uğradığınızda asla faile aynı yöntemle karşılık vermeyin, bu sizi de suçlu duruma düşürebilir.
• Hem ceza davası açarak failin cezalandırılmasını sağlama hem de manevi tazminat davası açarak zararınızı telafi etme hakkınız olduğunu unutmayın.
• Profesyonel Yardım Alın: Sosyal medya suçları, delil tespiti, yurtdışı platformlarla yazışmalar ve failin kimliğinin belirlenmesi gibi teknik ve hukuki bilgi gerektiren karmaşık süreçlerdir. Hak kayıplarına uğramamak ve süreci en etkin şekilde yönetmek için bu alanda tecrübeli bir avukattan destek almak kritik öneme sahiptir. Dijital hukuk ve ceza hukuku alanında uzmanlaşmış bir profesyonel olarak Avukat Fevzi Yaşkır, bu tür davalarda size yol gösterebilir ve hukuki sürecinizi en başından sonuna kadar yönetebilir.

Kaynaklar