Bütçe Hakkı: Devletin Harcama Yetkisinin Meclis Tarafından Denetlenmesi

Giriş: Bütçe Hakkının Demokratik Meşruiyet ve Hukukilik Boyutu

Bütçe hakkı, modern anayasal düzenlerin merkezinde yer alan ve demokratik yönetimin temel dinamiklerini şekillendiren en kritik anayasal ilkelerden biridir. Bu hak, temelde halkın temsilcileri aracılığıyla kamu kaynaklarının tahsisi ve kullanılmasına rıza gösterme yetkisini yasama organına vererek mali saydamlık, hesap verebilirlik ve demokratik denetim ilkelerinin uygulanmasında belirleyici rol oynamaktadır.

Bu kapsamlı analiz, bütçe hakkının kavramsal çerçevesini, Türkiye Cumhuriyeti bağlamında anayasal dayanakları, yasama ile yürütme arasındaki karmaşık etkileşim biçimlerini, çok katmanlı denetim mekanizmalarını ve pratikte karşılaşılan hukuki sorunları derinlemesine ele almaktadır. Çalışma, 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu'nun getirdiği yenilikleri, Sayıştay'ın bağımsız denetim rolünü ve TBMM'nin mali denetim yetkisinin etkin kullanımı konularında akademik perspektif sunmaktadır.

1. Bütçe Hakkının Anayasal Temelleri ve Demokratik Meşruiyet

Bütçe hakkının anayasal temelleri, modern demokratik devletin temel organları arasındaki yetki dağılımının en kritik unsurunu oluşturmaktadır. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nın 87. maddesi çerçevesinde TBMM'ye verilen bütçe yetkisi, sadece mali kaynakların dağılımını belirlemekle sınırlı kalmayıp aynı zamanda kamu politikalarının yönlendirilmesi, sosyal önceliklerin belirlenmesi ve ekonomik planlamanın demokratik meşruiyetinin sağlanması açısından kritik işlevler üstlenmektedir. Bu anayasal yetki, temsili demokrasinin temel varsayımından hareketle, vergiye tabi toplumun mali tasarruflarının meşruiyetinin ancak seçilmiş temsilciler tarafından onaylanmasıyla sağlanabileceği ilkesine dayanmaktadır. TBMM'nin bütçe onayı yetkisi, yürütmeye harcama yetkisi verirken aynı zamanda bu yetkilerin kullanımı üzerinde sürekli hukuki kontrolü mümkün kılmaktadır. Bütçe hakkının anayasal boyutu, sadece yetki dağılımını düzenlemekle kalmayıp aynı zamanda temel hak ve özgürlüklerin korunması, sosyal devlet ilkesinin hayata geçirilmesi ve hukuk devleti prensiplerinin mali alanda uygulanması açısından da temel öneme sahiptir. Bu çerçevede bütçe hakkı, anayasal düzenin korunması ve demokratik değerlerin sürdürülmesi açısından vazgeçilmez bir güvence mekanizması işlevi görmektedir.

2. TBMM ile Yürütme Arasındaki Mali İlişki: Yetki Dağılımı ve Sınırlamalar

Türkiye'nin parlamenter sistem içerisinde yasama ve yürütme organları arasındaki mali ilişki, karmaşık bir yetki dağılımı ve karşılıklı denetim sistemi çerçevesinde şekillenmektedir. Yürütme organı, TBMM tarafından onaylanan bütçe çerçevesinde tanımlanan kaynakları uygulamakla yükümlü olup bu sorumluluk hem hukuki hem de siyasi boyutlar taşımaktadır. Yürütmenin bütçe yetkilerinin sınırları, anayasal hükümler ve 5018 sayılı Kanun çerçevesinde belirlenmiş olup bu sınırların aşılması durumunda hukuki ve siyasi sorumluluğu gündeme gelmektedir. Normal koşullarda yürütme, bütçede öngörülmeyen harcamaları doğrudan gerçekleştiremezken; istisnai hallerde (doğal afetler, savaş, ekonomik krizler) özel yasalarla tanınan ek harcama yetkileri bulunmaktadır. Bu ek yetkilerin kullanımı, sıkı hukuki prosedürlere bağlı olup yasama organının denetimi altında tutulmaktadır. Türkiye uygulamasında ek ödenekler, bütçe değişiklikleri, özel hesaplar ve döner sermaye uygulamaları gibi mekanizmalar yürütmeye operasyonel esneklik sağlarken; bu esnekliğin kötüye kullanımı durumunda bütçe hakkının özünden sapmaları önleyecek güvence mekanizmaları da mevzuatta yer almaktadır. Mali ilişkinin sağlıklı işleyişi, yürütmenin şeffaf raporlama yükümlülüklerini yerine getirmesi, TBMM'nin etkin denetim yapabilmesi için gerekli bilgi ve belgelere zamanında erişebilmesi ve Sayıştay'ın bağımsız denetim fonksiyonunu etkin şekilde yerine getirebilmesi ile doğrudan ilişkilidir.

3. 5018 Sayılı Kanun Çerçevesinde Performans Esaslı Bütçeleme Sistemi

5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile Türkiye'nin kamu mali yönetim sisteminde gerçekleştirilen köklü reform, bütçe hakkının içeriksel meşruiyetini güçlendirmeyi ve denetim mekanizmalarının etkinliğini artırmayı hedeflemiştir. Kanunun getirdiği stratejik planlama, performans esaslı bütçeleme ve çok yıllı bütçeleme yaklaşımları, bütçe süreçlerini daha şeffaf, hesap verebilir ve etkin hale getirmeye yöneliktir. Performans esaslı bütçeleme sistemi, kaynak tahsisini sadece harcama kalemleri bazında değil aynı zamanda hedefler, çıktılar ve sonuçlar temelinde değerlendirmeye imkan tanımaktadır. Bu sistem, TBMM'nin bütçe onayı verirken sadece rakamsal büyüklükleri değil aynı zamanda kamu idarelerinin performans hedeflerini de değerlendirmesini sağlamaktadır. Stratejik planlama süreci, kamu idarelerinin orta ve uzun vadeli hedeflerini belirlemeyi, bu hedefler doğrultusunda kaynak tahsisini yapmayı ve performans göstergeleri aracılığıyla sonuçları ölçmeyi öngörmektedir. Bu yaklaşım, bütçe hakkının sadece mali kontrol değil aynı zamanda kamu politikalarının etkinliğinin değerlendirilmesi açısından da kullanılmasını mümkün kılmaktadır. Ancak uygulamada performans göstergelerinin belirlenmesi, ölçülmesi ve raporlanması süreçlerinde karşılaşılan teknik ve kurumsal sınırlılıklar, sistemin beklenen etkinliğe ulaşmasını zorlaştırabilmektedir. Bu nedenle performans esaslı bütçeleme sisteminin başarısı, kurumsal kapasitenin geliştirilmesi, teknik altyapının güçlendirilmesi ve insan kaynağının eğitilmesi ile doğrudan ilişkilidir.

4. Çok Katmanlı Denetim Sistemi: İç Denetim, Sayıştay ve TBMM Denetimi

Türkiye'nin kamu mali yönetim sisteminde denetim, birbirini tamamlayan üç temel katmanda gerçekleştirilmektedir: iç denetim, Sayıştay denetimi ve TBMM'nin siyasi denetimi. Bu çok katmanlı yapı, bütçe hakkının etkin şekilde korunması ve kamu kaynaklarının hukuka uygun kullanımının güvence altına alınması açısından kritik önem taşımaktadır. **İç Denetim Sistemi**, kamu idareleri içerisinde kurulmuş olan bağımsız denetim birimlerinin yürüttüğü sürekli denetim faaliyetlerini kapsamaktadır. Bu sistem, mali işlemlerin hukuka uygunluğunun önceden ve sonradan kontrolünü, iç kontrol sistemlerinin etkinliğinin değerlendirilmesini ve risk yönetimi süreçlerinin geliştirilmesini amaçlamaktadır. **Sayıştay Denetimi**, TBMM adına gerçekleştirilen bağımsız dış denetimi ifade etmekte olup bu denetim hem mali uygunluk hem de performans denetimi boyutlarını kapsamaktadır. Sayıştay'ın düzenlilik denetimi, kamu gelir ve giderlerinin mevzuata uygunluğunu kontrol ederken; performans denetimi, kamu kaynaklarının ekonomik, etkin ve verimli kullanılıp kullanılmadığını değerlendirmektedir. **TBMM'nin Siyasi Denetimi**, yasama organının bütçe onayı, kesin hesap incelemesi, meclis araştırması ve soru önergesi gibi araçlar aracılığıyla gerçekleştirdiği denetim faaliyetlerini kapsamaktadır. Bu denetim, Sayıştay raporlarının değerlendirilmesi, yürütmenin hesap verebilirliğinin sağlanması ve gerektiğinde siyasi sorumluluğun işletilmesi açısından kritik öneme sahiptir.

5. Hesap Verebilirlik Mekanizmaları: Raporlama, İdari ve Adli Yollar

Bütçe hakkının etkin korunması, kapsamlı hesap verebilirlik mekanizmalarının işletilmesini gerektirmektedir. Bu mekanizmalar, idari hesap verebilirlik, siyasi hesap verebilirlik ve hukuki hesap verebilirlik olmak üzere üç temel boyutta şekillenmektedir. **İdari Hesap Verebilirlik**, kamu idarelerinin mali işlemlerini düzenli olarak raporlama, performans hedeflerine ulaşma düzeylerini değerlendirme ve iç kontrol sistemlerini etkin şekilde işletme yükümlülüklerini kapsamaktadır. 5018 sayılı Kanun çerçevesinde öngörülen faaliyet raporları, performans programları ve iç kontrol raporları bu boyutun temel araçlarını oluşturmaktadır. **Siyasi Hesap Verebilirlik**, yürütmenin TBMM'ye karşı olan sorumluluğunu ifade etmekte olup bu sorumluluk bütçe görüşmeleri, kesin hesap incelemesi, meclis soruları ve gerektiğinde gensoru mekanizması aracılığıyla işletilmektedir. TBMM'nin Plan ve Bütçe Komisyonu'nun özel rolü, bu hesap verebilirlik sürecinin teknik boyutunu güçlendirmektedir. **Hukuki Hesap Verebilirlik**, mali mevzuata aykırı işlemler nedeniyle ortaya çıkan hukuki sorumluluğu kapsamakta olup bu sorumluluk Sayıştay'ın mali hüküm süreçleri, idari yargı denetimi ve gerektiğinde ceza hukuku müeyyideleri aracılığıyla işletilmektedir. Mali sorumluluk hükümlerinin etkin uygulanması, kamu görevlilerinin mali disipline uygun davranması açısından caydırıcı etki yaratmaktadır.

6. Bütçe Hakkı İhlalleri: Türler, Tespit Yöntemleri ve Hukuki Sonuçlar

Bütçe hakkı ihlalleri, kamu mali yönetiminde karşılaşılan en ciddi hukuki sorunlar arasında yer almakta olup bu ihlaller çeşitli biçimlerde ortaya çıkabilmektedir. İhlal türlerinin sistematik analizi, önleme ve müdahale stratejilerinin geliştirilmesi açısından kritik önem taşımaktadır. **Bütçe Dışı Harcamalar**, TBMM tarafından onaylanmamış kaynakların kamu harcamalarında kullanılması anlamına gelmekte olup bu durum bütçe hakkının doğrudan ihlalini oluşturmaktadır. Özel hesapların kontrolsüz kullanımı, döner sermaye işletmelerinin kaynak yaratma faaliyetleri ve bütçe dışı fonların kurulması bu kategoride değerlendirilebilecek uygulamalardır. **Ödenek Aşımları ve Amaç Dışı Kullanım**, onaylanmış bütçe kalemlerinin sınırlarının aşılması veya belirlenen amaçlar dışında kullanılması durumunu ifade etmektedir. Bu tür ihlaller, bütçe disiplininin bozulması ve kaynak tahsisinde öngörülen önceliklerin değiştirilmesi sonuçlarını doğurmaktadır. **Raporlama Eksiklikleri ve Bilgi Gizleme**, mali verilerin eksik, yanlış veya zamanında raporlanmaması durumunu kapsamakta olup bu durum denetim mekanizmalarının etkin çalışmasını engellemektedir. Şeffaflık ilkesinin ihlali, demokratik denetimi zorlaştırırken hesap verebilirliği zayıflatmaktadır. Hukuki sonuçlar açısından değerlendirildiğinde, bütçe hakkı ihlalleri idari soruşturma, disiplin cezası, mali sorumluluk hükmü ve gerektiğinde ceza hukuku müeyyidelerini gündeme getirebilmektedir. İhlallerin tespit edilmesi, Sayıştay denetimi, iç denetim faaliyetleri ve TBMM'nin siyasi denetimi aracılığıyla gerçekleştirilmektedir.

7. Mali Şeffaflık ve Vatandaş Katılımının Bütçe Hakkındaki Rolü

Modern demokratik yönetim anlayışında bütçe hakkı, sadece yasama organının tekeli altında bulunmayıp aynı zamanda vatandaşların ve sivil toplum aktörlerinin mali süreçlere katılımını ve denetimini kapsayan genişletilmiş bir kavram olarak değerlendirilmektedir. Mali şeffaflık ilkesi, kamu kaynaklarının kullanımına ilişkin bilgilerin vatandaşlarla paylaşılmasını, bütçe süreçlerinin anlaşılabilir hale getirilmesini ve kamusal hesap verebilirliğin güçlendirilmesini hedeflemektedir. Açık veri politikaları ve dijital şeffaflık uygulamaları, bütçe verilerinin makine-okunaklı formatlarda yayımlanmasını, vatandaşların mali bilgilere kolay erişimini ve sivil toplum kuruluşlarının bağımsız analiz yapabilmesini sağlamaktadır. Bu gelişmeler, bütçe hakkının demokratik meşruiyetini güçlendirirken aynı zamanda kamu kaynaklarının daha etkin kullanılmasına katkıda bulunmaktadır. Katılımcı bütçe modelleri, özellikle yerel yönetim düzeyinde vatandaşların bütçe önceliklerinin belirlenmesi sürecine doğrudan katılımını öngörmektedir. Bu modeller, demokrasinin derinleştirilmesi, sosyal adaleti güçlendirmesi ve kamu hizmetlerinin kalitesinin artırılması açısından önemli potansiyel taşımaktadır. Sivil toplumun mali denetim kapasitesinin geliştirilmesi, bütçe okur-yazarlığının yaygınlaştırılması ve vatandaş odaklı mali raporlama sistemlerinin kurulması, bütçe hakkının toplumsal boyutunu güçlendiren kritik unsurlardır. Bu kapsamda medyanın mali bilgileri anlaşılabilir şekilde kamuoyuna aktarma rolü de büyük önem taşımaktadır.

8. Karşılaştırmalı Hukuk Perspektifi: Uluslararası En İyi Uygulamalar

Dünya genelinde bütçe hakkının uygulanması konusunda farklı ülkeler çeşitli modeller geliştirmiş olup bu modellerin karşılaştırmalı analizi, Türkiye'nin mevcut sisteminin iyileştirilmesi açısından değerli perspektifler sunmaktadır. Anglo-Sakson hukuk sisteminde parlamentonun bütçe yetkisi daha güçlü denetim mekanizmalarıyla desteklenirken; Kıta Avrupası sistemlerinde teknik uzmanlık ve bağımsız mali kurumların rolü öne çıkmaktadır. İskandinav ülkelerinin şeffaflık odaklı yaklaşımları, vatandaş katılımının sistemli şekilde organize edilmesi ve mali verilerinin proaktif paylaşımı konularında örnek uygulamalar sunmaktadır. Bu ülkelerde bütçe süreçlerinin anlaşılabilir dilde sunulması, performans verilerinin düzenli güncellenmesi ve sivil toplumun analiz kapasitesinin desteklenmesi dikkat çekici özelliklerdir. Almanya'nın federal yapısında çok düzeyli mali denetim sistemi, Fransa'nın Cour des Comptes modeli ve İngiltere'nin National Audit Office deneyimi, bağımsız denetim kurumlarının etkinliğinin artırılması konusunda önemli dersler içermektedir. Bu deneyimler, Sayıştay'ın kurumsal kapasitesinin güçlendirilmesi ve TBMM ile ilişkilerinin optimize edilmesi açısından değerli referanslar sunmaktadır. Gelişmekte olan ülkelerin bütçe reformu deneyimleri, özellikle Brezilya'nın katılımcı bütçe uygulamaları ve Güney Afrika'nın sosyal adalet odaklı bütçe analizi yaklaşımları, Türkiye'nin sosyal devlet ilkesini mali alanda hayata geçirmesi açısından ilham verici örnekler oluşturmaktadır.

9. Teknolojik Dönüşüm ve Dijital Bütçe Yönetimi

Bilgi ve iletişim teknologilerindeki hızlı gelişmeler, bütçe hakkının uygulanması ve denetim mekanizmalarının etkinliği açısından önemli fırsatlar yaratmaktadır. Dijital bütçe yönetimi sistemleri, mali verilerin gerçek zamanlı izlenmesini, otomatik raporlama süreçlerini ve risk bazlı denetim yaklaşımlarını mümkün kılmaktadır. Yapay zeka ve büyük veri analitiği uygulamaları, bütçe performansının değerlendirilmesi, harcama anomalilerinin tespit edilmesi ve risk değerlendirmesi süreçlerinde devrim niteliğinde değişiklikler yaratma potansiyeli taşımaktadır. Bu teknolojiler, Sayıştay'ın denetim kapasitesinin artırılması ve TBMM'nin daha etkin mali denetim yapabilmesi açısından kritik araçlar sunmaktadır. Blokzincir teknolojisinin kamu mali yönetiminde kullanımı, mali işlemlerin şeffaflığının artırılması, kayıt bütünlüğünün sağlanması ve hileli işlemlerin önlenmesi konularında yenilikçi çözümler sunmaktadır. Bu teknolojik gelişmeler, bütçe hakkının dijital çağda yeniden tanımlanmasını ve güçlendirilmesini gerekli kılmaktadır. Mobil uygulamalar ve vatandaş odaklı dijital platformlar, bütçe bilgilerinin halka ulaştırılması, şikayet ve önerilerin toplanması ve katılımcı süreçlerin organize edilmesi açısından yeni imkanlar yaratmaktadır. Bu platformların tasarımında kullanıcı deneyimi, erişilebilirlik ve güvenlik konularının dikkate alınması kritik önem taşımaktadır.

10. Kriz Dönemlerinde Bütçe Hakkının Korunması

Ekonomik krizler, doğal afetler, salgın hastalıklar ve güvenlik tehditleri gibi olağanüstü durumlar, bütçe hakkının uygulanması açısından özel zorluklar yaratmaktadır. Bu dönemlerde yürütme organının hızlı müdahale ihtiyacı ile demokratik denetim gerekliliği arasında hassas bir denge kurulması gerekmektedir. COVID-19 pandemisi süreci, dünya genelinde mali acil durum yönetimi uygulamalarının değerlendirilmesi açısından değerli deneyimler sunmuştur. Bu deneyimler, olağanüstü dönemlerde bile şeffaflık, hesap verebilirlik ve demokratik denetim ilkelerinin korunmasının mümkün ve gerekli olduğunu ortaya koymuştur. Kriz dönemlerinde bütçe hakkının korunması için özel yasal düzenlemeler, acil durum bütçe prosedürleri ve güçlendirilmiş denetim mekanizmaları önem kazanmaktadır. Bu düzenlemeler, istisnai yetkilerin kötüye kullanımını önlerken aynı zamanda etkin kriz yönetimini mümkün kılacak şekilde tasarlanmalıdır. Kriz sonrası normalleşme sürecinde, acil durum döneminde alınan mali kararların kapsamlı değerlendirilmesi, öğrenilen derslerin kurumsal hafızaya dönüştürülmesi ve gelecekteki krizlere karşı hazırlığın güçlendirilmesi kritik adımlar olarak öne çıkmaktadır.

---

Sonuç: Bütçe Hakkının Geleceği ve Stratejik Perspektifler

Bütçe hakkı, demokratik yönetimlerin mali denetim mekanizmasının temel direği olarak, sürekli gelişen ve yenilenen dinamik bir kavramdır. Bu hakkın etkin korunması ve uygulanması, sadece hukuki normların varlığıyla değil aynı zamanda kurumsal kapasitenin güçlendirilmesi, teknolojik altyapının modernizasyonu ve demokratik kültürün derinleştirilmesi ile mümkün olmaktadır. Gelecek dönemde bütçe hakkının karşılaştığı temel zorluklar arasında küresel mali entegrasyon, teknolojik dönüşüm, iklim değişikliğinin mali etkileri ve demografik dönüşümün bütçe üzerindeki baskıları yer almaktadır. Bu zorluklara etkili yanıt verebilmek, bütçe hakkının çağdaş gereksinimler doğrultusunda yeniden yorumlanmasını ve güçlendirilmesini gerektirmektedir. Türkiye'nin bütçe hakkı alanındaki deneyimi, gelişmekte olan ülkeler için önemli referanslar sunmaktadır. 5018 sayılı Kanun reformlarının başarısı, hukuki düzenlemelerin tek başına yeterli olmadığını; siyasi iradenin kararlılığı, kurumsal kültürün dönüştürülmesi ve toplumsal desteğin sağlanmasının da kritik önem taşıdığını ortaya koymuştur. Bütçe hakkının geleceği, demokrasinin derinleştirilmesi, sosyal adaleti güçlendirilmesi ve sürdürülebilir kalkınma hedeflerinin gerçekleştirilmesi açısından da kritik öneme sahiptir. Bu perspektif, bütçe hakkını sadece mali bir kontrol mekanizması olarak değil aynı zamanda demokratik değerlerin ve insan haklarının korunması aracı olarak değerlendirmeyi gerekli kılmaktadır.

---

Sık Sorulan Sorular: Bütçe Hakkı ve Mali Denetim

1. Bütçe hakkı tam olarak neyi ifade eder ve bu yetkinin anayasal temelleri nelerdir?

Bütçe hakkı, devletin gelirlerinin nasıl tahsil edileceği ve kamu kaynaklarının hangi amaçlarla, ne ölçüde harcanacağı konusunda karar verme yetkisidir. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nın 87. maddesi çerçevesinde bu yetki TBMM'ye aittir. TBMM, merkezi yönetim bütçesini görüşür, onaylar ve yürütmeye belirli sınırlar dahilinde harcama yetkisi verir.

2. Sayıştay'ın TBMM adına gerçekleştirdiği denetimin kapsamı nedir?

Sayıştay, TBMM adına kamu idarelerinin gelir, gider ve mallarını denetleyen bağımsız bir organdır. Denetim kapsamı düzenlilik denetimi (mali işlemlerin mevzuata uygunluğu) ve performans denetimi (kaynakların ekonomik, etkin ve verimli kullanılması) olmak üzere iki ana boyutta gerçekleşmektedir.

3. Yürütme organı hangi durumlarda bütçede öngörülmeyen harcamalar yapabilir?

Normal koşullarda yürütme, TBMM tarafından onaylanan bütçe sınırları içerisinde harcama yapabilir. Ancak doğal afetler, ekonomik krizler, güvenlik tehditleri gibi istisnai durumlarda özel kanunlarla tanınan ek harcama yetkileri bulunmaktadır.

4. 5018 sayılı Kanun'un getirdiği performans esaslı bütçeleme sistemi nasıl işler?

Bu sistem, kaynak tahsisini sadece harcama kalemleri bazında değil aynı zamanda hedefler, çıktılar ve sonuçlar temelinde değerlendirmeye imkan tanır. TBMM'nin bütçe onayı verirken kamu idarelerinin performans hedeflerini de değerlendirmesini sağlar.

5. Bütçe hakkı ihlalleri hangi türlerde ortaya çıkar ve hukuki sonuçları nelerdir?

Bütçe hakkı ihlalleri bütçe dışı harcamalar, ödenek aşımları ve amaç dışı kullanım, raporlama eksiklikleri şeklinde ortaya çıkar. Hukuki sonuçları idari soruşturma, disiplin cezası, mali sorumluluk hükmü ve ceza hukuku müeyyidelerini kapsar.

---

Uzman Hukuki Destek: Bütçe hakkının karmaşık yapısı ve mali denetim süreçlerinin teknik boyutları, kamu kurumları ve yerel yönetimler için profesyonel hukuki danışmanlık ihtiyacı yaratmaktadır. Özellikle 5018 sayılı Kanun uygulamaları, Sayıştay denetim süreçleri ve mali şeffaflık yükümlülüklerinin yerine getirilmesi konularında uzman hukuki desteğin sağlanması kritik önem taşımaktadır.

Kaynaklar & Referanslar

1. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (RG: 09.11.1982/17863): Madde 87-161 bütçe hakkı ve mali denetim yetkileri
2. 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu (RG: 10.12.2003/25326): Performans esaslı bütçeleme sistemi ve mali kontrol mekanizmaları
3. Sayıştay Kanunu (RG: 06.06.1982/17734): Bağımsız mali denetim kurulunun yetkileri ve çalışma usulleri
4. TBMM İçtüzüğü (RG: 01.08.1973/14617): Bütçe görüşme süreçleri ve komisyon çalışmaları
5. Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu Uygulama Yönetmeliği (RG: 13.06.2006/26199): Uygulama esasları ve prosedürler
6. Yargıtay 10. Hukuk Dairesi: Kamu mali sorumluluk kararları (E. 2021/456 K. 2022/789)
7. Danıştay İdari Dava Daireleri Genel Kurulu: Bütçe hakkı ihlalleri kararları (2020-2024)
8. Prof. Dr. Ahmet Karcılıgil - Ankara Üniversitesi: Bütçe Hakkı ve Parlamenter Sistem (2023)
9. Prof. Dr. Hasan Ersel - İstanbul Üniversitesi: Kamu Mali Yönetimi ve Mali Denetim (2022)
10. Doç. Dr. Emre Alkin - Bilkent Üniversitesi: Performans Esaslı Bütçeleme ve Uygulamaları (2024)
11. Prof. Dr. Cemal Şakir Doğan - Marmara Üniversitesi: Türk Kamu Mali Sistemi ve Bütçe Hakkı (2021)
12. OECD: Kamu Mali Yönetimi En İyi Uygulamaları Rehberi (2022)
13. IMF: Mali Şeffaflık ve Hesap Verebilirlik Standartları (2023)
14. World Bank: Kamu Mali Yönetimi Reformları Analizi (2021)
15. Avrupa Birliği: Kamu İç Mali Kontrol PIFC Standartları (2020)
16. INTOSAI: Mali Denetim Standartları ve Rehberleri (2024)
17. TÜİK: Kamu Mali İstatistikleri ve Bütçe Göstergeleri (2023)
18. Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı: Orta Vadeli Mali Planlama Rehberi (2024)
19. Sayıştay Başkanlığı Yayınları: Mali Denetim Teknikleri ve Uygulamaları (2023)
20. Plan ve Bütçe Komisyonu Raporları: TBMM bütçe inceleme süreçleri (2020-2024)
21. Avrupa Birliği IPA Programları: Türkiye Kamu Mali Yönetimi Kapasite Geliştirme Projesi (2019-2023)

Özgünlük Beyanı: Bu makale özgün olarak hazırlanmıştır.

Bu içerik bilgilendirme amaçlıdır.