AİHM Başvuru Süreci ve Kabul Edilebilirlik: İç Hukuk Yolları, 4 Aylık Süre ve Başarı Stratejileri

AİHM Başvuru Süreci ve Kabul Edilebilirlik: İç Hukuk Yolları, 4 Aylık Süre ve Başarı Stratejileri

AİHM'ye bireysel başvuru süreci, kabul edilebilirlik şartları, iç hukuk yollarının tüketilmesi, 4 aylık süre, gerekli belgeler, başvuru aşamaları ve başarı stratejileri hakkında kapsamlı rehber. Başvurunuzun başarılı olması için bilmeniz gereken tüm detaylar.

Giriş: AİHM Başvurusu Nedir ve Neden Önemlidir?

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nde yer alan insan haklarının korunması amacıyla 1959 yılında kurulmuş uluslararası bir yargı organıdır. Türkiye 1954 yılında Avrupa Konseyi'ne üye olmuş ve 1954 yılında Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'ne taraf olmuştur. Bu sözleşmeye göre, bireyler yani gerçek kişiler, kendi ülkelerinin mahkemelerinde adalet bulamadıkları durumlarda AİHM'ye başvuru yapabilme hakkına sahiptir. İç hukuk yollarının tüketilmesinden sonra yapılan bu başvurular, medeniyetçi hukuk devletinin bir göstergesi olup, insan haklarının korunması açısından büyük önem taşımaktadır. Başarılı bir AİHM başvurusu, sadece bireysel değil, aynı zamanda ulusal hukuk sistemi içinde yapılan hatalı uygulamaların düzeltilmesine de katkı sağlamaktadır.

AİHM'nin kuruluş amacı, İkinci Dünya Savaşı sonrasında insan haklarına yapılan ihlalleri önlemek ve bunları tespit etmek için etkili bir mekanizma oluşturmaktır. Mahkeme, 46 Avrupa ülkesinin temsilcilerinden oluşan bağımsız yargı organı olarak çalışır ve uluslararası hukuk düzenine önemli katkılar sağlamıştır. Türkiye'deki bireylerin bu mahkemeye başvuru yapabilmesi, türk hukuk sistemi içindeki eksiklikleri uluslararası düzeyde giderme fırsatı sağlamaktadır. Zira AİHM, Türkiye hakkında yüzlerce karar almış ve bu kararlar sonrasında Türk hukuk sistemi ve uygulamalarında çeşitli reformlar gerçekleştirilmiştir.

AİHM başvurusu yapabilmek için belirli koşullar sağlanmalıdır. En önemlisi, başvuranın geçerli bir hak sahibi olması, yani Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamında korunan bir hakkın ihlal edilmiş olması gerekir. Buna ek olarak, kişi tarafından ulusal mahkemeler nezdinde yapılan başvurular sonuçlanmış olmalı veya makul bir şekilde başarısız olmuş olmalıdır. AİHM, hafifçe ağırlaşmış uluslararası ihtilaflara değil, sadece ciddiyeti kanıtlanmış insan hakları ihlallerine bakmaktadır. Mahkemeye yapılan başvuruların sadece yüzde 2-3'ü, usul ve esastan gözden geçirilmek üzere kabul edilmektedir, geri kalanı ise uyuşmazlığın ciddiyeti bakımından yetersiz bulunarak reddedilir.

Başvurunun başarılı olabilmesi için, belirli yasal şartları karşılamak ve başvuruyu stratejik bir şekilde hazırlamak gerekmektedir. Belgelerin eksiksiz sunulması, hukuki argümanların kuvvetli olması, delillerin ikna edici nitelikte olması ve zaman sınırlarının kaçırılmaması, başvurunun başarılı olma şansını önemli ölçüde artırmaktadır. Bu nedenle, başvuru öncesinde uzman avukat danışmanlığı almak, başvurunun sonuç alması bakımından kritik önem taşımaktadır.

İç Hukuk Yollarının Tüketilmesi: Zorunlu Bir Ön Şart

AİHM'ye başvurabilmek için öncelikle iç hukuk yollarının tüketilmesi zorunludur. Bu, başvurunun kabul edilebilirlik şartlarından biridir ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin 35. maddesinde açıkça düzenlenmiştir. İç hukuk yollarının tüketilmesi, ulusal mahkemelerin hak ihlalini giderme imkanının ve yetkinliğinin bulunduğu anlamına gelir. AİHM, subsidiarity (yardımcılık) ilkesine göre çalışmakta olup, ulusal mahkemelerin çözme şansı vermeden müdahale etmemektedir. Bu ilke, her ülkenin kendi hukuk sistemini kullanma hakkının ve sorumluluğunun bulunduğunu vurgulamaktadır. İç hukuk yollarının tüketilmesi kavramı, sadece ilgili davayla doğrudan bağlantılı kanun yollarının değil, aynı zamanda meselenin başka yollardan çözülebilme ihtimalinin de incelenmesi anlamına gelmektedir.

AİHM içtihatlarında "iç hukuk yollarının tüketilmesi" kavramı çok geniş yorumlanmaktadır. Örneğin, hukuk davasında istinaf ya da temyiz yollarından birine başvurulmamışsa, bu yollar henüz tüketilmemiş demektir. İdari davada ise ön inceleyici, hakim ve mahkeme başkanı aşamalarında tüm taleplerin öne sürülmüş olması gerekir. Hukuk mahkemesine başvuru yapan kişi, idarenin hukuka aykırı işlemine karşı daha sonra da ceza mahkemesinde şikayetçi olabilir. AİHM bu gibi durumları incelerken, başvurucu tarafından makyasyonel olarak ne kadar çaba gösterildiğini ve bunun pratik olarak mümkün olup olmadığını dikkate alır.

İç Hukuk Yolu Türleri ve Uygulanması

Türkiye'de iç hukuk yolları çeşitli türlerde mevcuttur ve her bir hukuk alanında farklı uygulamalar bulunmaktadır. İdari işlem ve kararlar hakkında şikayetçi olan bireyler, öncelikle idari mahkemelerde iptal davası açabilirler veya tam yargı davası başlatabilirler. Ceza davalarında ise sanık veya mağdurlar, temyiz, istinaf, ceza mahkemesi başkanlığına başvuru ve hukuk mahkemesinde tazminat davası açma gibi çeşitli kanun yollarını kullanabilirler. Hukuk davalarında ise istinaf mahkemesine başvuru, Yargıtay'a temyiz yolunun açılması ve gerekli durumlarda Anayasa Mahkemesi'ne bireysel başvuru yapılabilir. 2010 yılında yapılan anayasa değişiklikleri, Anayasa Mahkemesi'ne birey başvurusu yapma imkanını getirmiş olup, bu yol artık iç hukuk yollarının tüketilmesi açısından önemli bir araç haline gelmiştir. AİHM içtihatlarında, Anayasa Mahkemesi'ne başvurunun, belirli durumlarda zorunlu olabildiği ifade edilmektedir.

4 Aylık Süre Şartı: Zamanında Başvuru Yapmanın Kritik Önemi

AİHM'ye başvurular için 4 aylık süre şartı vardır ve bu süre kesinlikle hak düşürücü niteliktedir. Sürenin hesaplanması iç hukuk yollarının tükendiği tarihten başlamakta olup, bu tarih genellikle Yargıtay, Danıştay veya Anayasa Mahkemesi kararının tebliğ edildiği tarihtir. Tebliğ tarihi, gerçek tebliğ tarihi veya yasal tebliğ tarihi anlamına gelmektedir. Posta yoluyla yapılan tebliğlerde, makbuz tarihinden veya yasal kabul edilen tarihten itibaren hesaplama yapılır. 4 aylık süre, 4 ay ve 30 gün olarak uygulanmakta olup, süresi içinde başvuru yapılmaması halinde başvuru kesinlikle kabul edilemez hale gelir. AİHM içtihatlarında, haklı gerekçelere rağmen bu kuralda istisnalar nadiren yapılmıştır. Zamanında başvuru yapılması, başvurunun başarılı olma açısından da önemli bir etkendir çünkü gecikmiş başvurular, mahkemenin olumsuz tutum almasına neden olabilmektedir.

4 aylık sürenin hesaplanması konusunda dikkat edilmesi gereken önemli noktalar vardır. Örneğin, Yargıtay kararı mahkeme katibi tarafından yapıştırıldığı tarihten değil, taraflara tebliğ edildiği tarihten itibaren başlar. Tebliğ işlemi mahkemeye gelmesi, tarafın tebliğ olması ve makbuz dönmesi aşamalarını kapsar. Bazı durumlarda, karar taraflardan birine önce diğerine sonra tebliğ edilebilir; bu durumda, her taraf için ayrı ayrı 4 aylık süre başlar. Tercümen tarafından tercüme edilen kararlar için de tebliğ tarihinden itibaren hesaplama yapılır. AİHM, Türkiye hakkındaki birçok kararında, başvurunun gecikmiş olup olmadığını detaylı şekilde incelemiştir.

Gerekli Belgeler ve Başvuru Formu: Detaylı Hazırlık Süreci

AİHM başvurusu için belirli belgelerin hazırlanması ve standart başvuru formu eksiksiz şekilde doldurulması gerekmektedir. İç hukuk yollarının tüketildiğinin kanıtı olarak, ulusal mahkeme kararlarının bütün nüshaları, kararların tebliğ mazbatası, davaya ilişkin tüm dilekçeler ve yazışmalar, mahkemeler tarafından yayınlanan kararlar sunulmalıdır. Hak ihlali olduğunu kanıtlayan deliller; tanık ifadeleri, doktor raporları, resmi müfettiş raporları, fotoğraflar, videolar, banka ekstreleri gibi çeşitli dokumentasyon yollarıyla hazırlanmalıdır. Başvuru formu, başvurucunun kimliği, başvuru nedeni, ihlal edilen haklar, verilen zararın açıklanması, çekilen çabalar, başvurunun gerekçesi gibi çok önemli bilgiler içermelidir. Belgelerin eksiksiz hazırlanması, başvurunun kabul edilebilirlik şansını önemli ölçüde artırmaktadır.

4 Aylık Süre Şartı

AİHM'ye başvurular için 4 aylık süre şartı vardır. Bu süre, iç hukuk yollarının tükendiği tarihten itibaren başlar. Sürenin aşılması durumunda başvuru kabul edilemez. Süre hesabında dikkat edilmesi gereken önemli noktalar bulunmaktadır.

Gerekli Belgeler ve Başvuru Formu

AİHM başvurusu için belirli belgelerin hazırlanması gerekir. Başvuru formu eksiksiz doldurulmalı ve gerekli tüm belgeler eklenmelidir. Belgelerin doğru hazırlanması, başvurunuzun kabul edilebilirlik şansını artırır.

Kabul Edilebilirlik Şartları

Başvurunun kabul edilebilmesi için belirli şartları yerine getirmesi gerekir. Bu şartlar Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nde ve AİHM içtihatlarında belirlenmiştir. Kabul edilebilirlik şartlarının sağlanmaması durumunda başvuru reddedilir.

Başvuru Aşamaları ve Süreç

AİHM başvurusu belirli aşamalardan oluşur. Her aşamanın doğru şekilde tamamlanması önemlidir. Süreç karmaşık olabilir ancak adım adım takip edildiğinde başarılı sonuç alınabilir.

Başarı Stratejileri ve Profesyonel Yardım

Başvurunun başarılı olması için doğru strateji belirlemek önemlidir. Profesyonel hukuki yardım almak, başvurunuzun kalitesini ve başarı şansını önemli ölçüde artırır. Deneyimli avukatlar, başvurunuzu stratejik olarak hazırlamanıza yardımcı olur. AİHM'ye başvuru yapmanın başarılı olması, yalnızca kanuni şartları sağlamak değil, aynı zamanda mahkemenin klinik uygulamalarını ve hakim beklentilerini anlamakla ilgilidir. Başvuru öncesi kapsamlı bir strateji geliştirmek, belgelerin tutarlılığını sağlamak ve karşılıklı iddialardan kaçınmak çok önemlidir.

AİHM'nin Karar Süreci ve Kriterleri

AİHM'nin kararı vermesi süreci belirli aşamalardan oluşur. Başlangıçta raportör adı verilen görevli hakim, başvurunun kabul edilebilirliği hakkında ön rapor hazırlar. Bu rapor tek hakim veya 3 kişilik komite tarafından incelenir. Kabul edilebilirlik hakkında olumlu karar alınan başvurular, merite gidiyor demektir ve bu aşamada mahkeme hak ihlali olup olmadığını esas olarak inceler. Başvurucu ve devlet, yazılı mütalaa sunma hakkına sahiptir. Gerekirse mahkeme duruşma yapabilir ve çiftçi tarafından dinlenebilir.

Hak ihlali tespit edilen durumda AİHM, ihlalin telafi edilmesi için gerekli tedbirleri belirtir. Parasal tazminat, hukuki durumun düzeltilmesi, yasal sisteme yönelik reformlar gibi çeşitli yollar önerilir. Türkiye'de AİHM kararları, Bakanlar Komitesi tarafından izlenir ve uygulanması takip edilir. Karar uygulanmayan veya eksik uygulanansa AİHM'ye tekrar başvuru yapılabilir.

Maddi Tazminat ve Manevi Zarar Taleplerinin Hesaplanması

AİHM başvurusunda talep edilen tazminat, gerçek uğranılan zararla sınırlı olmalıdır. Maddi zararlar, kayıp gelir, tıbbi masraflar, hukuki masraflar gibi kanıtlanabilir kayıpları kapsar. Manevi zararlar ise acı, ıstırap, utanç ve hakarete uğrayış gibi soyut nitelikte zararları ifade eder. AİHM, başvuru sahibinin maruz kaldığı manevi zarara yönelik adil tazminat miktarını belirler. Tazminat miktarları, daha önceki benzer olaylarda verilen kararlar dikkate alınarak belirlenir ve başvurucunun ülkesinin ekonomik düzeyi göz önünde bulundurulur.

Delil Sunmanın Hukuki Çerçevesi ve Stratejisi

AİHM kararlarında kullanılan deliller, uluslararası hukuk standartlarına uygun olmalıdır. Tanık ifadeleri, rapor, belge, fotoğraf gibi yazılı deliller yanında, eksper raporları, tıbbi kayıtlar, resmi müfettiş raporları gibi profesyonel belgeler çok etkilidir. Delil sunmanın stratejisi, ihlalin ispatında en güçlü olanlarını öne çıkarmak ve mahkemeyi inandırıcı bir anlatı kurmaktan oluşur. Çelişkili deliller kaçınılmalı, tutarsızlıklar önceden açıklanmalıdır. Delillerin tarih ve kaynağı açıkça belirtilmeli, mümkünse orijinal belgeler sunulmalıdır.

Anayasa Mahkemesi Başvurusunun AİHM Başvurusuyla İlişkisi

2010 yılında Türkiye'de Anayasa Mahkemesi'ne bireysel başvuru yolu açılmıştır. Bu yol, Türk hukuk sistemi içinde insan haklarını koruma mekanizmasını güçlendiştirmiştir. AİHM içtihatlarında, bazı durumlarda Anayasa Mahkemesi'ne başvurunun zorunlu kılındığı ifade edilmektedir. Özellikle anayasal hak ihlali iddiası söz konusu ise, AİHM'ye başvurmadan önce Anayasa Mahkemesi'ne başvuru yolunun tüketilmesi beklenir. Ancak bu zorunluluk mutlak değildir; bazı durumlarda Anayasa Mahkemesi'ne başvuru olmadan AİHM'ye başvuru yapılabilir. Önemli olan, tüm kullanılabilir ulusal yolların makul bir şekilde tüketilmiş olmasıdır.

AİHM başvuruları hakkında daha fazla bilgi için AİHM Başvuru Önerileri ve İpuçları makalesine de bakabilirsiniz.

Sıkça Sorulan Sorular