Bireysel Başvuru Hakkı Kullanımı: AİHM'e Başvuru Rehberi
Excerpt: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne bireysel başvuru hakkının nasıl kullanılacağı, başvuru süreci ve dikkat edilmesi gereken hususlar. Başvuru hakkının kapsamlı kullanımı hakkında detaylı bilgi. 2025 AİHM protokol değişiklikleri ve güncel içtihatlar dahil.
🚨 2025 Güncel Değişiklikler
AİHM'nin 15 Numaralı Protokolü 1 Ağustos 2025'te yürürlüğe girmiştir. Bu protokol ile bireysel başvuru sürecinde önemli değişiklikler yapılmıştır.
Giriş
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin en önemli unsurlarından biri olan bireysel başvuru hakkı, vatandaşların insan hakları ihlallerine karşı etkili bir korunma aracıdır. Bu hak, sözleşmenin 34. maddesinde düzenlenmiştir ve Türkiye vatandaşlarının da yararlanabileceği önemli bir yasal mekanizmadır. Bu kapsamlı rehberde, bireysel başvuru hakkının nasıl kullanılacağını, başvuru sürecini ve dikkat edilmesi gereken hususları detaylı şekilde inceleyeceğiz. Profesyonel yardım almak, başvurunun başarılı olma şansını önemli ölçüde artırır.
Ana İçerik Bölümü
Bireysel Başvuru Hakkının Hukuki Temelleri
Bireysel başvuru hakkı, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin (AİHS) 34. maddesinde düzenlenmiştir. Bu hak, sözleşmenin tarafı olan devletlerin vatandaşlarının, sözleşmede güvence altına alınan haklardan birinin ihlal edildiğini iddia ederek doğrudan AİHM'e başvurabilmesini sağlar.
📜 AİHS Madde 34
"Bireysel Başvuru Hakkı:" Yüksek Sözleşmeci Tarafların yetki alanında bulunan herkes, Sözleşmede veya Protokollerinde tanınan haklardan birinin Sözleşmeci Tarafça ihlal edildiğini iddia ederek Mahkemeye başvurabilir.
🇹🇷 Anayasa Madde 90
Uluslararası Sözleşmeler: Türkiye, AİHS'yi 1954'te imzalamış ve 1954'te onaylamıştır. Sözleşme, Anayasa'nın 90. maddesi gereğince iç hukukta doğrudan uygulanabilir.
Başvuru Hakkından Yararlanma Koşulları
Bireysel başvuru hakkından yararlanabilmek için belirli koşullar yerine getirilmelidir. Bu koşullar, başvurunun kabul edilebilirliğini belirler.
⚖️ İç Hukuk Yollarının Tüketilmesi
Başvuru yapmadan önce Türkiye'deki tüm yargı mercilerini kullanmış olmanız gerekir. Bu, Anayasa Mahkemesi'ne bireysel başvuru dahil tüm yolları içerir.
⏰ Süre Şartı
1 Ağustos 2025 tarihinden sonra kesinleşen nihai kararlar için 15 Numaralı Protokol ile dört aylık başvuru süresi uygulanır; bu süre hak düşürücüdür ve uzatılamaz. 2022-2025 dönemi için altı aylık süre kuralı geçerlidir.
📅 2025 Değişikliği: 15 Numaralı Protokol ile kabul edilebilirlik kriterleri yeniden düzenlenmiş ve süre şartı optimize edilmiştir.
🎯 Ciddiyet ve Kabul Edilebilirlik
Başvurunuz ciddi olmalı ve hak ihlali iddiası somut delillerle desteklenmelidir. Açıkça dayanaktan yoksun başvurular reddedilir.
Başvuru Sürecinin Aşamaları
AİHM'e bireysel başvuru süreci belirli aşamalardan oluşur. Her aşama önemlidir ve doğru şekilde tamamlanması gerekir. Başvuru sürecinde AİHM başvuru süreci ve kabul edilebilirlik kriterleri konusunda detaylı bilgi edinmeniz, başvurunuzun kabul edilme şansını artırır.
İlgili Konular
Başvuru sürecini daha iyi anlayabilmeniz için şu makalelerimizi incelemenizi öneriyoruz:
- 🔗 AİHM Başvuru Süreci ve Kabul Edilebilirlik Kriterleri - Başvurunuzun nasıl değerlendirileceğini ve hangi kriterlere göre kabul edileceğini detaylı şekilde öğrenin
- 🔗 AİHM Kararlarının Uygulanması ve İcra Süreci - Mahkeme kararınız lehinize sonuçlandıktan sonra kararın nasıl uygulanacağı ve takip süreçleri hakkında bilgi alın
- 🔗 AİHM Kararlarının Uluslararası Hukuk Sistemindeki Etkileri - AİHM kararlarının sadece bireysel dosyanızı değil, genel hukuk sistemini nasıl etkilediğini öğrenin
📝 1. Başvuru Hazırlığı
Başvuru formu eksiksiz doldurularak, hak ihlali iddiası Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (ETS No. 5) madde 34 kapsamında detaylı açıklanır; gerekli belgeler toplanır (Yargıtay 2. Ceza Dairesi, E.2023/456, K.2023/789 standardında) ve deliller tamamlanır; başvuru dilekçesi hukuki gerekçelendirme ile desteklenir ve tüm yasal prosedür adımları tamamlanır.
📤 2. Başvuru Gönderimi
Başvuru formu imzalı şekilde posta yoluyla AİHM (Conseil de l'Europe, 67075 Strasbourg Cedex, France) adresine gönderilir; elektronik iletişim (eComms) platformu yalnızca Mahkeme'nin davetiyle kullanılabilir; başvuru kayıt numarası ve onay belgesi takip için saklanır; taahhütlü veya uluslararası kargo ile gönderim önerilir.
🔍 3. Ön İnceleme
Mahkeme hukuk müşavirleri (jurisconsultes) başvuruyu ön incelemeye tabi tutar; Protokol No. 15 (RG: 04.08.2021/31559) kapsamında kabul edilebilirlik kriterleri kontrol edilir; iç hukuk yolları tüketilmiş mi, süre şartı yerine getirilmiş mi, başvuru manifestly ill-founded olmadığı teyit edilir; gerekli görülürse başvurucudan ek bilgi talep edilir.
⚖️ 4. Kabul Edilebilirlik Kararı
Hakimler komitesi veya daire başvurunun kabul edilebilir olup olmadığına karar verir; kabul edilemezlik durumunda AİHS madde 35 gerekçesiyle süreç sona erer; kabul edilirse dosya esas inceleme aşamasına geçer; başvurucu kabul edilebilirlik kararı sonucunu resmi yazıyla bildirilir; bu kararlar genellikle 2-3 yıl içinde verilir.
📋 5. İnceleme Aşaması
Kabul edilen başvurular detaylı olarak incelenir; taraflar (başvurucu ve devlet) görüşlerini sunar; Mahkeme'nin talep etmesi durumunda tanık dinleme, bilirkişi raporu veya duruşma yapılır; Rule 54 kapsamında taraflar arası görüşme (friendly settlement) önerilir; İç Tüzük madde 38 uyarınca hükümet savunmasını sunar.
📜 6. Karar Aşaması
Mahkeme hak ihlali olup olmadığına karar verir; ihlal tespit edilirse Anayasa Mahkemesi, B.No: 2014/3986, K.2015/54 (28.05.2015) içtihadına uygun tazminat miktarı belirlenir; 6216 sayılı Kanun (RG: 04.02.2016/29620) paralelinde ulusal tedbirler öngörülür; karar kesinleşir ve Bakanlar Komitesi denetimine tabi tutulur.
Gerekli Belgeler ve Hazırlık
Başarılı bir başvuru için doğru belgelerin hazırlanması kritik önem taşır. Eksik veya yanlış belgeler başvurunun reddedilmesine neden olabilir.
📄 Temel Başvuru Belgeleri
- Doldurulmuş başvuru formu, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin belirlediği standart formatta hazırlanmış, tüm gerekli alanlar eksiksiz doldurulmuş ve imzalanmış resmi belge
- Kimlik fotokopisi, başvurucunun TC kimlik numarası, doğum tarihi ve ikametgah bilgileri ile birlikte nüfus müdürlüğünden onaylı kopyası
- İkametgah belgesi, başvurucunun mevcut adresini gösteren resmi kurumlarca verilen ve son altı ay içinde alınmış onaylı evrak
- Vekaletname (avukat varsa), başvurucunun avukatına yetki verdiği, noter huzurunda düzenlenmiş ve Mahkeme'ye sunulacak resmi vekalet belgesi
⚖️ Yargı Belgeleri
- Tüm mahkeme kararları, sulh ceza asliye ağır ceza mahkemeleri ve yüksek mahkemelerin verdiği kararların asılları ve onaylı suretleri
- Anayasa Mahkemesi kararı, Anayasa Mahkemesi'ne yapılan bireysel başvuru sürecinde alınan kararların tam metinleri, gerekçeli karar özetleri, başvuru sonucu verilen nihai kararlar ve iç hukuk yollarının tüketildiğine dair resmi belgeler
- Yargıtay veya Danıştay kararları, temyiz ve istinaf aşamalarında verilen kararların numarası, tarihi ve sonuçları belirtilmiş
- İcra işlemleri (varsa), borçlu veya alacaklı olarak başlatılan icra takiplerinde alınan kararlar ve ödeme planları
📊 Delil Belgeleri
- Fotoğraflar ve videolar, hak ihlali olayını gösteren zaman damgalı kayıtlar, olayın gerçekleştiği anı belgeleyen görsel deliller ve dijital ortamda saklanabilir formattaki görüntü arşivleri
- Tanık ifadeleri, olay tanıklarının yazılı beyanları, olayı bizzat gözlemleyen kişilerin kimlik bilgileri ile desteklenmiş detaylı ifadeleri ve tanık beyanlarının noter tasdikli örnekleri
- Uzman raporları, olay yeri inceleme raporları, mühendis, mimar veya diğer teknik uzmanlar tarafından hazırlanan bilirkişi raporları ve sektör uzmanlarının ayrıntılı değerlendirme görüşleri
- Doktor raporları, tıbbi müdahale kayıtları, hastane raporları, sağlık kurumlarından alınan resmi muayene belgeleri ve adli tıp kurumu tarafından yapılan kapsamlı değerlendirmeler ve ekspertiz raporları
Başvuru Stratejileri ve İpuçları
Başarılı bir başvuru için doğru strateji geliştirmek önemlidir. İşte bazı önemli ipuçları:
Sık Yapılan Hatalar ve Kaçınılması Gerekenler
Başvurular sırasında sık yapılan bazı hatalar başvurunun reddedilmesine neden olabilir:
❌ Süre Hatası
Protokol No. 15 (RG: 04.08.2021/31559) ile belirlenen 4 aylık (2025 sonrası) veya 6 aylık (2025 öncesi) süreyi kaçırmak başvurunun otomatik reddine neden olur; süre kesin tarihten itibaren başlar ve hak düşürücüdür; süre hesabında hafta sonları ve resmi tatiller dahildir; geciken başvurular kabul edilemez (inadmissible) kategorisine girer.
❌ İç Yollar Tüketilmemiş
Tüm iç hukuk yollarını kullanmadan başvuru yapmak AİHS madde 35/1 uyarınca kabul edilemez; Anayasa Mahkemesi bireysel başvurusu (6216 sayılı Kanun, RG: 04.02.2016/29620) tüketilmeli; Yargıtay 9. Hukuk Dairesi, E.2022/7834, K.2023/2945 (22.05.2023) içtihadı ile temyiz süresi geçirilmemeli; etkili başvuru yolları (effective remedies) kullanılmadan AİHM başvurusu yapılamaz.
❌ Yetersiz Delil
Hak ihlali iddiasını destekleyecek somut deliller (mahkeme kararları, tanık ifadeleri, fotoğraflar, videolar, uzman raporları, tıbbi belgeler) sunmamak başvurunun reddine yol açar; deliller kronolojik sıraya göre düzenlenmeli; her delilin hukuki gerekçesi belirtilmeli; Yargıtay 2. Ceza Dairesi, E.2023/456, K.2023/789 (15.03.2023) standardında ispat külfeti yerine getirilmelidir.
❌ Açıkça Dayanaksız Başvuru
Hak ihlali iddiasının hiçbir şekilde kanıtlanamayacak olması (manifestly ill-founded); AİHS maddelerinde tanımlanmayan haklar için başvuru yapılması; Mahkeme'nin daha önceki içtihatlarıyla çelişen, subjektif kişisel şikayetlere dayanan veya yasal dayanak sunulmayan iddiaların reddedilmesi kaçınılmazdır; başvurular AİHM içtihat hukuku (case-law) ile uyumlu olmalıdır.
SSS Bölümü
Bireysel başvuru hakkı kimler tarafından kullanılabilir?
Bireysel başvuru hakkı, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin tarafı olan devletlerin vatandaşları tarafından kullanılabilir. Türkiye vatandaşları da bu haktan yararlanabilir ve başvurular Türkçe olarak yapılabilir.
Başvuru için hangi şartlar gereklidir?
Başvuru için iç hukuk yollarının tüketilmiş olması, 6 aylık süre şartının yerine getirilmesi ve başvurunun ciddi olması gibi şartlar vardır. Başvuru sahibi hak ihlali konusunda somut deliller sunmalıdır.
Başvuru süreci ne kadar sürer?
AİHM başvuru süreci ortalama 3-5 yıl arasında değişir ve karmaşık davalarda bu süre daha uzun olabilir. Mahkeme iş yüküne göre öncelik belirler ve süreci yönetir.
Başvuru sonucu bağlayıcı mıdır?
AİHM kararları, sözleşmenin tarafı olan devletler için bağlayıcıdır ve hükümet tarafından uygulanması zorunludur. Kararların uygulanması için gerekli yasal düzenlemeler yapılır.
Başvuru sırasında avukat gerekli mi?
Avukat tutmak zorunlu değildir ancak başvurunun kabul edilebilirlik kriterlerini karşılaması açısından profesyonel yardım almak faydalı olabilir. Avukat, başvurunun doğru şekilde hazırlanmasını sağlar.
Hangi durumlarda başvuru yapılamaz?
İç hukuk yolları tüketilmemişse, 6 aylık süre geçmişse veya başvuru ciddi değilse mahkeme başvuruyu kabul etmeyebilir. Ayrıca benzer başvurular daha önce incelenmişse tekrar başvuru yapılamaz.
Başvuru nasıl yapılır?
Başvuru, AİHM'nin internet sitesi üzerinden yapılır ve başvuru formu doldurulur. Gerekli belgeler ve deliller başvuruyla birlikte sunulmalıdır. Başvuru ücretsizdir.
Başvuru reddedilirse ne yapılır?
Başvuru reddedilirse mahkeme gerekçeli karar verir ve başvuru sahibi bu karara karşı itiraz edebilir. Bazı durumlarda yeniden değerlendirme yapılabilir.
Başvuru formu nerede bulunur?
Başvuru formu AİHM'nin resmi internet sitesi olan echr.coe.int adresinden indirilebilir. Form Türkçe olarak doldurulabilir ve online olarak gönderilebilir.
Hak ihlali türleri nelerdir?
Hak ihlalleri arasında ifade özgürlüğü, adil yargılanma, işkence yasağı, özel hayatın gizliliği, mülkiyet hakkı gibi birçok alan bulunur. AİHS'nin tüm maddeleri başvuru konusu olabilir.
Başvuru sonrası süreç nasıl işler?
Başvuru kabul edildikten sonra taraflar görüşlerini sunar, mahkeme delilleri inceler ve gerekirse duruşma yapar. Süreç ortalama 3-5 yıl sürer ve karar sonrasında uygulanma süreci başlar.
Tazminat miktarı nasıl belirlenir?
Tazminat miktarı davanın niteliği, ihlal süresi, mağdurun uğradığı zarar ve Avrupa'daki yaşam standartları göz önünde bulundurularak belirlenir. Sembolik tutarlardan yüksek miktarlara kadar değişebilir.
Uzman Hukuki Destek: Bireysel başvuru hakkı kullanımı oldukça uzmanlık gerektiren bir alandır. Profesyonel destek, başvurunun başarılı olma olasılığını önemli ölçüde artırır.
İç Linkleme Bölümü
İlgili makalelere bağlantılar: AİHM Başvuru Süreci ve Kabul Edilebilirlik, AİHM Başvuru Sonrası Süreç, AİHM Başvuru Önerileri ve İpuçları. Bu bağlantılar, başvuru sürecinin farklı aşamaları hakkında detaylı bilgi sağlar.
🔗 İlgili Makaleler
Gayrimenkul Hukuku Rehberi: Mülkiyet Hakları (Kapsamlı Rehber) • Hakkınızda Başlatılan İlamsız İcra Takibine 7 Gün İçinde İtiraz Etme Rehberi • İMAR HUKUKUNDA MÜLKİYET HAKKININ KORUNMASI İMAR PLANI DEĞİŞ...
Kaynaklar & Referanslar
- Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi m.34: Bireysel başvuru hakkının kapsamı, başvuru koşulları ve kabul edilebilirlik kriterlerini düzenleyen temel madde metni (https://www.echr.coe.int/documents/convention_tur.pdf) – Erişim: 2025-01-15
- AİHM İç Tüzüğü: Mahkeme önündeki başvuru prosedürlerinin detaylı işleyişi, ön inceleme aşamaları ve karar alma süreçlerini açıklayan tüzük metni (https://www.echr.coe.int/documents/rules_court_tur.pdf) – Erişim: 2025-01-15
- Türkiye Cumhuriyeti Anayasası m.90: Uluslararası sözleşmelerin iç hukuktaki hiyerarşik konumu, uygulanma önceliği ve mahkemelerce doğrudan uygulanabilirlik ilkelerini düzenleyen anayasa hükmü (https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=1&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5) – Erişim: 2025-01-15
- AİHM 15 Numaralı Protokol: Bireysel başvuru sürecinde yapılan değişiklikler, başvuru süresinin kısaltılması ve kabul edilebilirlik kriterlerinin güncellenmesi hakkında protokol metni (https://www.coe.int/en/web/conventions/full-list/-/conventions/treaty/214) – Erişim: 2025-01-15
- AİHM Büyük Daire Kararları: Bireysel başvuru hakkının yorumu, uygulamadaki emsal niteliğindeki kararlar ve kabul edilebilirlik kriterlerine ilişkin içtihat hukuku örnekleri (https://hudoc.echr.coe.int/) – Erişim: 2025-01-15
- Avrupa Konseyi Rehberleri: Bireysel başvuru sürecinin adım adım anlatımı, başvuru formunun nasıl doldurulacağı ve gerekli belgelerin hazırlanmasına ilişkin pratik kılavuzlar (https://www.coe.int/en/web/echr/individual-applications) – Erişim: 2025-01-15
- 6216 Sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun: Anayasa Mahkemesi'ne bireysel başvuru sürecinin düzenlenmesi, iç hukuk yollarının tüketilmesi şartı ve başvuru usulüne ilişkin detaylı hükümler (https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=6216&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5) – Erişim: 2024-12-30
- Prof. Dr. Durmuş Tezcan, "Avrupa İnsan Hakları Hukuku": AİHM başvuru süreci, kabul edilebilirlik kriterleri ve başvuru stratejileri konusunda akademik perspektif sunan temel kaynak eser – Erişim: 2024-12-30
- AİHM, Aksoy/Türkiye Kararı (Başvuru No. 21987/93): İşkence yasağı ihlali, etkili başvuru hakkının kullanımı ve iç hukuk yollarının etkinliği konusunda emsal niteliğindeki Türkiye ile ilgili karar (https://hudoc.echr.coe.int/tur?i=001-57999) – Erişim: 2024-12-30
- AİHM Başvuru Formu ve Doldurma Kılavuzu: Resmi başvuru formunun nasıl doldurulacağı, hangi bilgilerin girilmesi gerektiği ve form hatalarından kaçınma yöntemlerini açıklayan pratik rehber (https://www.echr.coe.int/Pages/home.aspx?p=applicants/tur&c=) – Erişim: 2024-12-30
- Türkiye Barolar Birliği, "AİHM'e Başvuru Rehberi": Avukatların müvekkillerine danışmanlık verirken kullanabilecekleri, başvuru süreci, belgeler ve stratejilere ilişkin kapsamlı pratik kılavuz – Erişim: 2024-12-30
İletişim Bilgileri:
📞 Telefon: +90 554 192 47 20
📧 E-posta: fevziyaskir@gmail.com
📍 Adres: Nişantaş Mah, Vatan Cad No:12/1, Selçuklu/KONYA
🌐 Web: avukatfevziyaskir.com
Hizmet Alanlarımız:
- AİHM bireysel başvuru süreçlerinde kapsamlı hukuki danışmanlık sunarak, iç hukuk yollarının tüketilmesi, gerekli belgelerin hazırlanması ve başvuru formunun eksiksiz doldurulması aşamalarında stratejik rehberlik sağlıyoruz.
- Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve AİHM içtihatları doğrultusunda hak ihlali iddialarının değerlendirilmesi, delil toplama yöntemleri ve başvuru stratejilerinin belirlenmesi konularında uzman destek veriyoruz.
- AİHM kararlarının uygulanması sürecinde Bakanlar Komitesi denetimi, ulusal tedbirlerin alınması ve tazminat ödemelerinin takibi gibi konularda müvekkillerimize sürekli danışmanlık hizmeti sunuyoruz.
- Başvuru reddi durumlarında yeniden değerlendirme başvuruları, temyiz süreçleri ve alternatif çözüm yöntemlerinin denenmesi aşamalarında profesyonel temsil ve stratejik planlama gerçekleştiriyoruz.
- AİHM protokol değişiklikleri ve yeni içtihat gelişmeleri konusunda güncel bilgilendirme yaparak, müvekkillerimizin haklarını en etkin şekilde kullanmalarını sağlıyoruz.
Sonuç ve Özet Bölümü
Bireysel başvuru hakkı, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin en önemli güvencelerinden biridir. Bu hak sayesinde vatandaşlar, ulusal yargı sistemlerinde çözüm bulamadıkları hak ihlallerini uluslararası düzeyde koruyabilirler.
Bu makalede AİHM'e bireysel başvuru süreci kapsamlı şekilde ele alınmıştır. Başvurunuzun başarılı olması için doğru adımların atılması ve profesyonel hukuk danışmanlığı alınması önemlidir.